کارکردهای قدرت علمی در اندیشه مقام معظم رهبری
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از مهم‌ترین تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در طول زندگی و بالاخص در دهه‌های اخیر اهمیت به علم، تولید علم و علم‌آموزی است. ایشان به پیروی از بزرگان دینی بر «العلم السلطان» تأکید ویژه‌ای دارند و آن را کلید، پیشرفت، استقلال، سعادت بشری و ... می‌دانند. در آستانه شهادت دانشمند هسته‌ای کشور شهید مجید شهریاری، در این نوشتار برخی از مؤلفه‌های قدرت علمی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
علم منشأ قدرت
یکی از ویژگی‌های علم از منظر رهبر معظم انقلاب تأمین اقتدار کشور است. به عنوان نمونه ایشان در بیانات خود در دیدار با زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی در 1 فروردین 1385، در این مورد می‌فرمایند: «باید هم علم را بیاموزیم و هم علم را تولید کنیم. ما باید یک کشور عالم بشویم. در یک روایتی از امیرالمؤمنین نقل شده است که فرمود: «العلم سلطان، من وجده صال و من لم یجده صیل علیه» یعنی علم اقتدار است، علم مساوی است با قدرت؛ هر کسی که علم را پیدا کند، می‌تواند فرمانروایی کند؛ هر ملتی که عالم باشد، می‌تواند فرمانروایی کند؛ هر ملتی که دستش از علم تهی باشد، باید خود را آماده کند که دیگران بر او فرمانروایی کنند، ما باید علم را با همه معنای کامل آن به عنوان یک جهاد دنبال کنیم؛ این را من به جوان‌ها، استادان و دانشگاه‌ها می‌گویم».
ایشان چندماه بعد در دیدار با مسئولان سازمان انرژی اتمی و کارشناسان هسته‌ای در 24 خرداد 1385؛ بار دیگر اقتدار علمی را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند: «من اول امسال به مناسبت همین سال پیامبر اعظم، در سخنرانی مشهد، یک حدیث کوتاهی را از امیرالمؤمنین خواندم: «العلم سلطان؛ من وجده صال و من لم یجده صیل علیه»؛ علم، قدرت است – از این دو حال خارج نیست – هر کس دانش را به دست آورد، می‌تواند قدرتمندی و قدرت‌نمایی کند؛ هر کس دانش را به دست نیاورد، قدرت‌نمایی و قدرتمندی علیه او انجام می‌گیرد». ایشان یکی از مهم‌ترین خیانت‌ها به کشور عدم جلوگیری از رشد علمی ایرانیان می‌دانند و می‌فرمایند: «بزرگ‌ترین خیانتی که در طول این صدوپنجاه، دویست سالِ روزگار رشد روزافزون علم به کشور ما شد، این بود که نگذاشتند یا زمینه را فراهم نکردند که این ملت بااستعدادی که مثل بوعلی و فارابی و رازی را در سابقه تاریخىِ خود دارد، بتواند جای خودش را در دنیای علم امروز پیدا کند».
ایشان به مرور زمان این دیدگاه را بیشتر شرح می‌دهند و در دیدار وزیر علوم و استادان دانشگاه تهران در تاریخ 13 بهمن 1388، می‌فرمایند: «این علم یک وقت منتهی به یک فناوری خواهد شد، یک وقت هم نخواهد شد. خود دانش مایه اقتدار است؛ ثروت‌آفرین است؛ قدرت نظامی‌آفرین است؛ قدرت سیاسی‌آفرین است. یک روایتی هست که می‌فرماید: «العلم سلطان» - علم، قدرت است - «من وجده صال به و من لم یجده صیل علیه». یعنی مسئله، دو طرف دارد: اگر علم داشتید، می‌توانید سخن برتر را بگوئید، دست برتر را داشته باشید - «صال» یعنی این – اگر نداشتید، حالت میانه ندارد؛ «صیل علیه». پس کسی که علم دارد، او دست برتر را بر روی شما خواهد داشت؛ در مقدرات شما دخالت می‌کند؛ در سرنوشت شما دخالت می‌کند».
تأمین عزت و استقلال کشور
از دیگر مؤلفه‌های قدرت علمی در نظر رهبر معظم انقلاب می‌توان به تأمین عزت و استقلال کشور اشاره کرد. به طوری که ایشان در بیانات خود در دیدار نخبگان جوان 12 شهریور 1386؛ راجع به این مهم می‌فرمایند: «علم، عامل عزت و قدرت و امنیت یک ملت است مضاعف و مؤکد است؛ چرا؟ چون به این وظیفه، در طول صد سال از بهترین زمانها عمل نشده؛ از دوران اواسط قاجار که نهضت علمی و نهضت صنعتی دنیا اوج گرفته و شکوفا شده بود - از اواسط نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم - و علم در شکل استعمار خودش را نشان داده بود؛ غرب با دستیابی به ابزار علم، مشغول استعمار دنیا شده بود. از آن روز - تقریباً صد سال یا بیشتر - که وقت بیداری و هوشیاری ما بود، این وظیفه‌ی بزرگ، وظیفه رشددادن علمی کشور، به دلائل گوناگون تعطیل و متوقف شد. عمده دلیل هم عبارت بود از: حاکمیت استبداد، حاکمیت طاغوت‌ها، حاکمیت سلاطین دست نشانده، ضعیف و زبون. ما وارث این عقب‌ماندگی هستیم. لذا تلاش ما باید مضاعف باشد. پس، یک نیاز است و این نیاز مؤکد و مضاعف است». ایشان در ادامه می‌فرمایند: «در این زمینه که علم نیاز است، شماها میدانید، اما خوب است مجدداً من این را بگویم که حقیقتاً کشوری که دستش از علم تهی است، نمی‌تواند توقع عزت، توقع استقلال و هویت و شخصیت، توقع امنیت و توقع رفاه داشته باشد. طبیعت زندگی بشر و جریان امور زندگی این است. علم، عزت می‌بخشد».
ایشان همچنین در دیدار دیگر با نخبگان جوان در تاریخ 14 مهر 1389، می‌فرمایند:«اعتقاد راسخ من این است که اگر چنانچه بر روی مسئله علم و فناوری و نخبه‌پروری سرمایه‌گذاری کنیم، حتماً در یکی از بااولویت‌ترین کارها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. پیشرفت علمی و به دنبال آن، پیشرفت فناوری، به کشور و ملت این فرصت و این امکان را خواهد داد که اقتدار مادی و معنوی پیدا کند. بنابراین با یک نگاه راهبردی، علم یک چنین اهمیتی دارد. تکیه ما بر این اساس است».
کمک علم به سعادت بشری
از دیگر مؤلفه‌های قدرت علمی از دیدگاه رهبری تأمین سعادت بشری است. رهبر معظم انقلاب اسلامی با تفاوت گذاشتن میان علم مادی و علم اسلامی، کسب علم دینی را مایه سعادت بشری می‌دانند. به عنوان نمونه ایشان در دیدار وزیر علوم و استادان دانشگاه تهران در تاریخ 13 بهمن 1388، می‌فرمایند: «علم را وسیله سعادت انسان قرار بدهیم. تفاوت نگاه دین – یعنی اسلام – به علم، با نگاهی که دنیای مادی به علم می‌نگریست، در همین است. ما علم را میخواهیم برای سعادت بشر، برای رشد بشر، برای شکوفائی بشر، برای استقرار عدالت و آرزوهای قدیمی بشر». علاوه بر این رهبر معظم انقلاب در دیدار با نخبگان جوان در تاریخ 14 مهر 1389، بار دیگر براین مهم تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «آن علمی که ما میخواهیم، همراه با تزکیه است....«هو الّذی بعث فی الأمّیّین رسولا منهم یتلوا علیهم ایاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة».اول، تزکیه است. تربیت دین، تربیت قرآن، تربیت اسلام این است. چرا اول تزکیه؟ برای اینکه اگر تزکیه نبود، علم منحرف میشود. علم یک ابزار است، یک سلاح است؛ این سلاح اگر در دست یک انسان بدطینت، بددل، خبیث و آدمکش قرار بگیرد، جز فاجعه چیز دیگری نمی‌آفریند؛ اما همین سلاح می‌تواند در دست انسان صالح، وسیله دفاع از انسانها، دفاع از حقوق مردم، دفاع از خانواده باشد. این علم را بایستی آن وقتی در دست گرفت که با تزکیه همراه باشد».
رفع بی‌عدالتی‌ها در سایه علم
از دیگر مؤلفه‌های قدرت علمی در کلام رهبری مبارزه با بی‌عدالتی‌ها و رفع این بی‌عدالتی‌ها است. بیانات در دیدار وزیر علوم و استادان دانشگاه تهران درتاریخ 13 بهمن 1388 بر این مهم تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «آرزوی دیرین بشر، استقرار عدالت بوده. از قدیم‌ترین دوران‌ها، انسانها از بیعدالتی رنج می‌بردند. امروز هم در دنیا بیعدالتی هست: بیعدالتی مدرن، بیعدالتی مسلح، بیعدالتی غیر قابل اعتراض! امروز در دنیا بیعدالتی‌هائی وجود دارد که کسی نمی‌تواند به این‌ها اعتراض کند. بمجردی که اعتراض می‌کنند، با ابزارهای علمی، با امکانات علمی، با همین دانش ارتباطات که امروز رو به شکوفائی روزافزون است، ....یک چنین بیعدالتی‌هایی امروز وجود دارد. علم باید با این بیعدالتی بجنگد. امروز علم در خدمت این بیعدالتی است؛ امروز علم در خدمت ظالم‌ترین انسانها و ظالم‌ترین جوامع است؛ باید از این حالت خارج شود. نگاه اسلام به علم، نگاه شریف، نگاه نظیف، نگاه دور از هوی و هوس، نگاه معنوی‌گراست. ما علم را میخواهیم برای این؛ خوب، باید برای این تلاش کنیم».
علم منبع تولید ثروت
از دیگر مؤلفه‌های قدرت علمی در کلام رهبر معظم انقلاب می‌توان به رونق اقتصاد اشاره کرد به طوری که ایشان در دیدار با نخبگان جوان درتاریخ 14 مهر 1389، به این مؤلفه اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «مسئله تجاریسازی خیلی مهم است. یافته‌های علمی و صنعتی بایستی بتوانند در کشور تولید ثروت کنند. برادران مسئول در دفتر ما یک محاسبه‌ای کردند؛ نظر آنها این است که تا سال 1404 ما باید بتوانیم حداقل بیست درصد از درآمد کشور را از راه صنایع دانش‌بنیان و فعالیتهای تجاری دانش‌بنیان تأمین کنیم؛ یعنی از محل فروش محصولات علمی. این چیزی است که باید خیلی از دسترس دور نباشد. دانش، منشأ تولید ثروت است؛ البته به شکل صحیح، به شکل نجیبانه، نه آنچنان که دنیای غرب از دانش برای تحصیل ثروت استفاده کرد».
ایشان همچنین در بیانات خود در حرم مطهر رضوی در تاریخ 1 فروردین 1390، بار دیگر بر این مهم تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «در مسئله پیشرفت علم این است که زنجیره علم، فناوری، تولید محصول و تجاریسازی - که این زنجیره بسیار مهمی است - در حال شکل‌گیری است؛ یعنی دانش را تولید می‌کنند، آن را تبدیل به فناوری می‌کنند، محصول را تولید می‌کنند، محصول را به بازار تجارت جهانی می‌آورند و برای کشور تولید ثروت می‌کنند. این دانش فقط دل‌خوشکنک نیست، که ما بدانیم حالا در این زمینه پیشرفت کردیم؛ نه، این دانش کشور را ثروتمند می‌کند، سودش به همه مردم می‌رسد. این، کشاندن مسیر تولید علم به ثروت ملی کشور است و پاسخگوئی به نیازهای ملت».
توقف تهدید دشمنان
از دیگر مؤلفه‌های قدرت علمی در منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی توقف تهدید دشمنان است. ایشان در دیداری با نخبگان و استعدادهای برتر علمی در تاریخ 25 مهر 1397، به این مهم اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «ما احتیاج داریم به اینکه از لحاظ علمی پیشرفت کنیم؛ این نیاز قطعی ما است. اگر از لحاظ علمی پیشرفت نکنیم، تهدید دشمنانِ تمدّنی ما و دشمنان فرهنگی و سیاسی ما، تهدید دائمی خواهد بود؛ آن وقتی این تهدید متوقّف میشود یا خطرش کم میشود که ما از لحاظ علمی پیشرفت کنیم. بنده بارها روی این مسئله تکیه کرده‌ام».
رهبر معظم انقلاب در ادامه بیانات خود به اهمیت نقش نخبگان در پیشرفت علمی اشاره می‌کنند و می‌فرماسند: «از این نظر هم نگاه به نخبگان اهمّیّت پیدا می‌کند. نخبگان می‌توانند علم کشور را پیشرفت بدهند و کشور را به موضع اقتدار و عزّتی برسانند که آسیب‌پذیری‌هایش کاهش پیدا کند».
پیشرفت کشور در سایه اقتدار علمی
یکی دیگر از مؤلفه‌های قدرت علم در نگاه مقام معظم رهبری پیشرفت کشور است. ایشان در بیانات خود در دیدار با زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی در 1 فروردین 1385، در با اشاره به این مهم می‌فرمایند: «علم مجرد و به تنهایی هم کافی نیست؛ علم را باید وصل کنیم به فناوری، فناوری را باید وصل کنید به صنعت، و صنعت را باید وصل کنیم به توسعه‌ی کشور. صنعتی که مایه‌ی توسعه و پیشرفت کشور نباشد، برای ما مفید نیست؛ علمی که به فناوری تولید نشود، فایده‌ای ندارد و نافع نیست».
ایشان در خود بیانات در دیدار با مسئولان سازمان انرژی اتمی و کارشناسان هسته‌ای 24 خرداد 1385، در این مورد می‌فرمایند: «کلید اصلی هم علم و بر اثر علم، فناوری است؛ بایستی آن کشور و ملتی که تصمیم دارد سرنوشت خودش را خودش بسازد و خودش، خودش را به خوشبختی برساند، این کلید را پیدا کند».
