آیت‌الله بروجردی و امام خمینی نسبت به فدائیان اسلام چه نظری داشتند؟
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در بخش «شما بپرسید» که با هدف پاسخگویی به شبهات تاریخی راه‌اندازی شده، این سئوال از سوی یکی از مخاطبان مطرح شده است: چرا امام خمینی هیچ‌گاه، فداییان اسلام را تایید نکرد و صحبتی از آن‌ها نکرد؟ علت اختلاف آیت‌الله بروجردی با گروه فداییان اسلام چه بود؟
قاسم تبریزی محقق و پژوهشگر تاریخ در گفتگو با پایگاه مرکز
اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به این سوال گفت: برای ورود به بحث نیاز است نگاهی به
وضعیت حوزه‌های علمیه در دوران رضاشاه داشته باشیم که با سیاست ضد اسلامی، عمدتاً
حوزه‌ها به خصوص حوزه علمیه قم تعطیل شده بود.
وی ادامه داد: بعد از سقوط رضاخان گروهی از علماء از جمله
حضرت امام و بعضی فقهای دیگر تصمیم می‌گیرند برای مدیریت حوزه و مرجعیت تامه از
آیت‌الله العظمی بروجردی دعوت کنند که ایشان به قم تشریف بیاورند و حوزه را احیا
کنند تا زمینه‌های تربیت و گسترش حوزه‌ها شروع شود.
تبریزی با دسته‌بندی جریان‌های اسلامی در دوره زعامت آیت‌الله
بروجردی بر حوزه افزود: در این دوره سه جریان اسلامی داریم: یکی جریان فقاهت و
مرجعیت و احیای حوزه که زیر نظر آیت‌الله العظمی بروجردی است. دوم عرصه مبارزات
سیاسی است که در آن آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی علیه استعمار و استبداد در
چهارچوب قانون اساسی مشروطه وارد مبارزه می‌شود و جریان سوم جریان فدائیان اسلام
است که یک جریان انقلابی علیه استعمار و استبداد و حتی مبارزه مسلحانه علیه عوامل
استعمار و مخالفان دین مثل کسروی است.
وی با بیان اینکه نظر آیت‌الله بروجردی بر آرامش حوزه و
تربیت طلاب بود افزود: فدائیان اسلام یکی از خطاهایشان این بود که به قم می‌رفتند
و در مدرسه فیضیه با نطق آتشین هر روز طلاب را جمع می‌کردند. تذکرات آیت‌الله
بروجردی هم موثر واقع نشد تا در نهایت این شد که این‌ها را از مدرسه فیضیه خارج
کردند و از آن به بعد برخی از فدائیان اسلام بدون اینکه درکی از نظرات آیت‌الله
بروجردی داشته باشند موضع‌گیری کردند.
این پژوهشگر تاریخ بیان داشت: در این قضیه عمدتاً علمای
بزرگ ازجمله حضرت امام خمینی اصل را بر تقویت و اطاعت از آیت‌الله بروجردی گذاشته
بودند چون در حقیقت رئیس جامعه اسلامی و رهبر جامعه اسلامی است. لذا امام در این
مسائل ورود پیدا نمی‌کند و هرچه که بود به آیت‌الله بروجردی ارجاع می‌داد.
تلاش آیت‌الله بروجردی و امام خمینی برای جلوگیری
از اعدام نواب
تبریزی درباره اقدامات آیت‌الله بروجردی و امام خمینی به
منظور جلوگیری از اعدام نواب صفوی نیز گفت: قبل از شهادت شهید نواب و یارانش حضرت
امام فعالیت‌شان را از طریق سید محمد بهبهانی انجام دادند. خود آیت‌الله بروجردی
هم به شاه پیام می‌دهد که اعدام صورت نگیرد. شاه بعد از دریافت این پیام به آبعلی می‌رود
و بعدها می‌گوید من در تهران نبودم.
همچنین تبریزی درباره نظر امام خمینی نسبت به فدائیان اسلام
معتقد است: امام عموماً در مواردی که اختلاف بود وارد نمی‌شد چون هرگونه موضع‌گیری
در موارد اختلاف اینگونه بخصوص در درون جامعه اسلامی جز گسترش شکاف و درگیری در
جامعه نتیجه دیگری نداشت.
ناراحتی امام خمینی از اعدام نواب
براساس خاطرات محمدجواد حجتی کرمانی، امام قصد
داشتند قبل از اعدام نواب از طریق مراجع کاری انجام دهند و در این رابطه عزم کردند
تا نزد آیت‌الله بروجردی بروند. اما موفق نمی‌شوند. حجتی کرمانی در این رابطه به
نقل از دختر امام می‌گوید: امام وارد شدند با ناراحتی تمام عبایشان را از دوش
برداشته و به گوشه‌ای افکندند و گفتند: کاری نشد...! گویا ایشان به بیت مرحوم
بروجردی رفته بودند و آن‌ها که نباید می‌گذاشتند کاری بشود، مانع دیدار امام با
مرحوم آیت‌الله بروجردی شده بودند...»[1]
آیت‌الله بروجردی گفتند: مخالفتى با فداییان اسلام
ندارم
مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین
رضا گلسرخى كه خود از نزدیكان شهید نواب صفوى و از اعضاى فدائیان اسلام بود هم درباره
موضع آیت‌الله بروجردى
درمورد نواب صفوی خاطره‌ای را نقل می‌کند. او می‌گوید: چند مرتبه، به‌خاطر
عضو فدائیان اسلام بودن، شهریه مرا قطع كردند. هر دفعه هم آقاى جلال آشتیانى مى‌رفت و آن
را درست مى‌كرد.
یك‌دفعه، من خودم ناراحت
شدم، نامه‌اى
نوشتم و خدمت آقا رفتم.
در آن نامه نوشتم كه: تا حالا، دو سه مرتبه
شهریه من قطع شده؛ به‌عنوان اینكه به آقاى
نواب صفوى و فدائیان اسلام ارادت داشته‌ام
و این‌ها قطع شهریه را به حضرت عالی مستند مى‌كنند.
من مقلّد شما هستم، اگر شما با فدائیان اسلام مخالفید بفرمایید من پیرو آن‌ها
نباشم. شهدالله (خدا گواه است)، خودم خدمت آقاى بروجردى رفتم و نامه را هم خودم
بردم و به آقاى بروجردى دادم. ایشان نامه را خواندند، فرمودند: «خدا توفیقتان
بدهد، نه قطع شهریه از طرف من بوده و نه مخالفتى با فداییان اسلام دارم.» [2]
کمک مالی آیت‌الله بروجردی به فدائیان اسلام
محمدمهدی عبدخدایی از اعضای وقت فدائیان اسلام
درباره روابط فدائیان اسلام با آیت‌الله بروجردی می‌گوید: آیت‌الله
بدلا كه در قم دبیر ائمه جماعات است از اصحاب فتواى مرحوم آیت‌الله
بروجردى بوده و اولین توضیح‌المسائل مرحوم آیت‌الله
را ایشان نوشته است سال 1333 ایشان از طرف آقاى بروجردى دو هزار تومان پول براى نواب
صفوى آورد و نمایندگان آیت‌الله
بروجردى بعد از آزادى مرحوم نواب صفوى در سال 1331 از زندان، به دیدن نواب صفوى در
قم آمدند. روزى كه آیت‌الله
بروجردى قصد مهاجرت از قم داشت فدائیان
اسلام از ایشان حمایت كردند.
در جریان مقابله با سیدعلى‌اكبر
برقعى هم آن روز مرحوم نواب صفوى دو اتوبوس از جوان‌هاى
فدائیان
اسلام را به سرپرستى سید
محمد واحدى
به قم فرستاد. مرحوم سیدمحمد واحدى
مى‌گفت: «بعد از اذان صبح به قم
رسیدیم و مستقیم رفتیم منزل آیت‌الله
بروجردى و پیغام دادیم كه ما فدائیان
اسلام از تهران آمده‌ایم
براى عرض ادب و حمایت از شما، آیت‌الله
بروجردى ما را پذیرفت و به من گفت: اولین گروه مذهبى كه به‌طور
عملى از مخالفت من با جریان برقعى حمایت كردند شما هستید، مرا بوسید و از من تشكر كرد
و از مرحوم نواب هم تشكر كرد...» [3]
پی‌نوشت‌ها:
1. محمدجواد حجتی کرمانی، آموزگار من نواب، تهران: اطلاعات، ص 116 و 117
2. هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سید حسین بدلا، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 219
3. خاطرات محمدمهدی عبدخدایی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 53
