مروری بر مبارزات آیت‌الله ربانی شیرازی علیه رژیم پهلوی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ همزمان با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، آیت‌الله شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی از جمله اشخاصی بود که مبارزات خود علیه رژیم پهلوی را تحت نظر امام سامان داد. وی از همان ابتدای نهضت با محکوم ساختن لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی گام مهمی در مبارزه علیه رژیم پهلوی برداشت. علاوه بر این به‌دنبال انقلاب سفيد شاه، وی تظاهراتي را در قم به راه انداخت و مردم، علما و فضلا را به‌منزل مراجع كشاند. در این تظاهرات شعار «ما تابع قرآنيم، رفراندوم نمي‌خواهيم» در تمام خيابان‌هاي قم طنین‌انداز شد. به طوری که مشهور است مخالفت مستقيم علما با قضيه رفراندوم شاه از اينجا شروع شد.[1]
همچنبن به دنبال دستگیری حضرت امام، آيت‌الله رباني‌شيرازي به بهانه اعتراض به دستگيري امام خميني هر روز در گوشه و کنار کشور، خصوصاً در قم و تهران و ديگر شهرهاي بزرگ، مجالس سخنراني و افشاگري عليه رژيم برگزار مي‌کرد و به هر مناسبتي با صدور اعلاميه‌اي به بهانه بازداشت امام به افشاگري جريانات پشت پرده و آگاه‌ساختن مردم مي‌پرداخت.[2]
در ادامه به گوشه‌ای از فعالیت‌های آیت‌الله ربانی شیرازی در دوران نهضت اسلامی اشاره می‌شود.
برگزای جشن آزادی امام خمینی
از اقدامات آیت‌الله ربانی شیرازی در پیوند با نهضت امام خمینی می‌توان به برگزاری جشنی به مناسبت آزادی امام از زندان رژیم پهلوی اشاره کرد. با انتشار خبر آزادی امام در سال 1343، آيت‌الله رباني‌شيرازي از اولين افرادي بود كه در تلگرافی آزادی امام را تبریک گفت و مسئولیت برگزاری جشنی به مناسبت آزادی امام را بر عهده گرفت.
حجت‌الاسلام رضوي‌اردکاني درباره تلاش‌های آیت‌الله ربانی شیرازی برای برگزاری جشن آزادی امام مي‌گويد: «فراموش نمي‌کنم آيت‌الله رباني‌شيرازي بالا مي‌رفت و ما ميخ و چکش و طناب به او مي‌داديم و او پارچه‌ها و لامپ‌ها را وصل مي‌کرد؛ به‌طوري‌که از صبح تا شب همراه آيت‌الله رباني‌شيرازي و ديگر دوستان هيچ استراحتي جز براي نماز و ناهار نداشتيم. سپس آن مجلس عظيم در مدرسه فيضيه برگزار گرديد». [3]
تداوم مبارزه در ایام تبعید امام
به‌دنبال تبعيد امام‌خميني در آبان 1343، آيت‌الله رباني‌شيرازي دامنه مبارزات خود عليه رژيم پهلوی را گسترش داد. وی با تبیین مبارزه در این ایام سعی در تداوم و گسترش نهضت اسلامی داشت. به طوری که وی در جلسه‌ای با اشاره به تبعید امام خمینی اظهار داشت: «وظيفه ما بعد از تبعيد آقاي خميني صدها برابر شده است، براي اينكه تا زماني‌كه امام در ايران بود ايشان مسئوليت مبارزه را به دوش داشت، ولي اكنون كه ايشان در تبعيد به‌سر مي‌برد، اين مسئوليت متوجه ما شده و نبايد بگذاريم رژيم خيال كند كه با تبعيد او مبارزه به پايان رسيده است بلكه با تبعيد ايشان مبارزه وارد مرحله جديدي شده است كه بايد آن را اداره كرد».[4]
به‌دنبال فعاليت‌ها و روشنگري‌هاي آيت‌الله رباني‌شيرازي در جريان تبعيد امام‌خميني، رژيم در 23/ 8/ 1343 ايشان را به مناسبت مخالفت و اعتراض به تبعيد امام‌خميني دستگير کرده و به زندان فرستاد. [5] در گزارشي از ساواك آمده‌است:
«پس از تصويب لايحه مصونيت مستشاران آمريكايي توسط مجلس شوراي ملي و مخالفت و تحريك آقاي خميني با آن قانون، متهم پرونده كه رباني است، مراتب را تحت عنوان اينكه اخيراً اقداماتي عليه مذهب و استقلال مملكت انجام گرفته به پاره‌اي از مراجع مذهبي در شهرستانها اعلام كرده. ضمناً نظريه‌ي ده ماده‌اي هم راجع به دارالتبليغ ارسال كرده كه براساس اين اقداماتي كه رباني انجام داده در 23/ 8/ 1343 برابر قرار قانوني بازداشت شده‌است». [6] اين دومين بازداشت وي در مدت يک سال است.
تبعید امام خمینی از ترکیه به عراق و پی‌گیری مبارزه توسط آیت‌الله ربانی
با انتقال امام خمینی به عراق، آیت‌الله ربانی شیرازی در نامه‌اي به هويدا ضمن خنثی کردن توطئه رژیم پهلوی برای خاموش کردن شعله‌های مبارزه، تبعید امام را باعث خشم عمومی مردم دانست و نوشت: «شما خيال نكنيد كه با انتقال حضرت آيت‌الله العظمي‌خميني از تركيه به عراق مي‌توان احساسات افروخته ملت را خاموش كرد بلكه ادامه تبعيد حضرت آيت‌الله خميني در هر جا و به هر صورتي كه باشد، مايه ناراحتي و خشم عموم ملت است». وي برخي نامه‌هاي سرگشاده‌اي را نيز تنظيم مي‌کرد و به فضلا مي‌داد و آنها را به امضاي ديگران مي‌رساندند.
آيت‌الله رباني‌شيرازي همزمان با اين‌گونه اقدامات به فكر راه انداختن اعتصابات و اعتراضات عمومي در سطح كشور به‌منظور مقابله با توطئه تبعيد امام بود. بر اين اساس با تشكيل جلسه‌اي در منزل آيت‌الله مشكينی و دعوت مدرسين به اين جلسه پيشنهادي را مطرح كرد. از جمله پيشنهادات در این جلسات اين بود که يک روز به‌عنوان اعتراض به تبعيد امام‌خميني، درسها را تعطيل کنند. تصميمات متخذه در اين جلسه به سبب مخالفت آیت‌الله سیدکاظم شريعتمداري عملي نشد.
ساواك قم در اين رابطه گزارش مي‌دهد: «آقاي رباني‌شيرازي در روز 23/ 12/ 44 به اتفاق جمعي از همفكرانش از جمله احمد بيگدلي آذري، حسينعلي منتظری، احمد جنتيلاداني، جلسه‌اي را در منزل آقاي مشكيني تشكيل داده و تصميمات را براي مراجعت امام‌خميني اخذ كرده، و اعلاميه‌اي در ايام عيد چاپ و در قم و در ساير شهرستانها پخش شود».[7]
به‌دنبال درگذشت آيت‌الله حکيم، آيت‌الله رباني‌شيرازي ابتدا متني برای مرجعيت امام تهيه کرد و سپس آن را به امضاي يازده تن از علما و مدرسان سرشناس رساند. عبدالمجيد معاديخواه در خاطرات خود درباره نقش آيت‌الله رباني‌شيرازي در تبليع و تأييد مرجعيت امام‌خميني مي‌گويد: «در قم، حضرات آيات منتظري، رباني‌شيرازي و مشکيني را پيشگام حرکتي مي‌پندارم که برگي زرين از خطرپذيري را در تاريخ روحانيت به يادگار گذاشته‌اند. دوازده مجتهد و مدرس مسلم، استقبال از هرگونه پيامدي، رشته‌هاي ساواک و دربار را پنبه کردند.»[9]
آيت‌الله رباني‌شيرازي همچنین طلابي را نزد فضلاي صاحب‌نام در مراكز استان‌ها فرستاد. آنها به همراه علمايي از قم و شيراز و مشهد به صدور اعلاميه‌هایی مشابه اقدام کردند. آيت‌الله رباني در تهران نيز جمعي از مراجع و فضلاي بزرگ را در منزل مرحوم آيت‌الله مسجدجامعيجمع كرد و به سخنراني پرداخت و آنها هم اعلاميه‌اي را صادر كردند.
آيت‌الله رباني‌شيرازي در جمع طلاب گفت: حالا كه امام از ايران تبعيد شده‌اند، نبايد احساس يأس كنيم و راه ايشان در ذهن و تصميم مردم كم‌رنگ شود، بلكه بايد با تبليغ ياد، نام، راه، پيام و مرجعيت امام را زنده نگه‌داريم؛ و شاه فكر نكند كه امام به نجف رفته و نهضت خاموش شده بلكه اگر امام به نجف تبعيد شده‌است، نهضت او باحرارت و استقامت بيشتر مردم ادامه پيدا كرده‌است. [10]
تشکیلات مخفی
بعد از جلسه‌اي كه در تاريخ23 اسفند 1344 در منزل آقاي مشكيني تشكيل شده بود، دستگيري‌هاي گسترده‌اي انجام گرفت. بدنبال اين دستگيري‌ها، ساواك پي برد تشكيلاتي بسيار مخفي در قم در حال فعاليت است كه آنان بي‌اطلاع بودند. اين موضوع را از تفتيش منزل آقاي آيت‌الله آذري قمي و پيداشدن نوشته‌اي به‌عنوان اساسنامه از منزل وي دريافتند. در اين اساسنامه كه به‌عنوان اساسنامهي تشكيل مقدماتي حكومت اسلامي مطرح مي‌شود، مواردي عنوان شده بود كه ساواك را به شدت به وحشت انداخت. اين اساسنامه در 6 صفحه تنظيم شده بود. بنابر اسناد و مدارک تاریخی تنظيم و تهيه اين اساسنامه به عهده آيت‌الله رباني‌شيرازي بوده است.
جشن تاج‌گذاري از جشن‌هاي شاهنشاهي بود كه در آبان 1346 برگزار شد و آيت‌الله رباني‌شيرازي از جمله روحانيوني بود كه به مخالفت با آن اقدام كرد. ايشان براي اين‌منظور از قم به تهران رهسپار شد و بنابر گزارش ساواک با آيت‌الله سيدعلي غيوري تماس برقرار کرده و پس از دريافت مبلغي پول جهت چاپ نامه‌ي امام‌خميني به هويدا، نخست‌وزير وقت، به قم برگشت.
در يكي از گزارش‌هاي ساواك در تاريخ17/ 7/ 1346 اشاره شده است كه عبدالرحيم رباني‌شيرازي، دعايي و فهيم‌كرماني در رأس اقدامات عليه سياست كشور قرار و قبل از جشن‌هاي فرخنده تاج‌گذاري به تشكيل مجالس مخفي و اشاعه اعلاميه‌هاي گوناگون و انجام شعارهاي ضد ملي پرداخته و اقدامات مرموزانه ديگري انجام مي‌دهند.
در گزارش ديگر در تاريخ 18/ 7/ 1346 بيان شده كه وي به همراه آقاي منتظري و ناصر مكارم‌شيرازي به‌دنبال جمع‌آوري آمار مخارج اين جشن‌ها مي‌باشند. ساواک اعمال و رفتار آيت‌الله رباني‌شيرازي را تحت کنترل قرار داده و اظهار مي‌دارد که با وجود اين مراقبت‌ها وي گاهي وقت‌ها از ديد مأموران خارج مي‌گردد.[11]
آيت‌الله رباني شيرازي پس از مطرح شدن بحث حكومت اسلامي توسط امام خميني، درصدد برآمد تا با سازماندهي روحانيون انقلابي و اعزام آنان به نقاط مختلف كشور به پرورش كادرهاي لازم براي شركت در يك قيام همگاني و به دست گرفتن پست‌هاي كليدي در حكومت آينده بپردازد.
آیت‌الله ربانی شیرازی در مورد پخش جزوه‌های ولایت فقیه به امام خمینی نوشت: «... در مورد ولايت فقيه شش درس به‌خوبي منتشر و در شرف انتشار است و نوارها زياد و جزوات به‌صورت پلي‌کپي به حد وافر بوده و افرادي که نمي‌شناسم به‌خوبي به پخش مشغول‌اند؛ از اين حيث نگراني نيست. عمده ايجاد موج است که بايد سخنگويان تعقيب کنند...»
مشهور است وقتی آيت‌الله ذاكريكه از علماي استان فارس است و در قمزندگي مي‌كرد ـ از آيت‌الله رباني‌شيرازي پرسید مبارزه با رژيم را تا كجا مي‌خواهيد ادامه دهيد؟! آیت‌الله رباني‌شيرازي در جواب گفت كه «مبارزه را تا تشكيل حكومت اسلامي ادامه خواهيم داد.» بدین ترتیب این روحانی مجاهد، مبارزات خود را تا پیروزی انقلاب اسلامی و برقرای حکومت اسلامی ادامه داد.
پی‌نوشت‌ها:
1- آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، مصاحبه با محمدعلي رباني‌شيرازي، جلسه‌ي پنجم، نوار اول، صص13- 14
2- ر.ك: آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، مصاحبه با محمدهادي رباني‌شيرازي، جلسه‌ي اول، نوار دوم، ص 3، آيه‌ي استقامت، پيشين، ص 63
3- خاطرات سيد ابوفاضل رضوي اردکاني، مركز اسناد انقلاب اسلامي، تهران، 1385، ص 38
4- آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، مصاحبه با محمدعلي رباني‌شيرازي، جلسه‌ي پنجم، نوار اول، ص18
5- آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، مصاحبه با محمدعلي رباني‌شيرازي، جلسه‌ي پنجم، نوار اول، ص17
6- یاران امام به روایت اسناد، روايت پايداري، شرح مبارزات آیت‌الله ربانی شیرازی، تهران، مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1379، ص 23
7- روايت پايداري، پيشين، صص 27-28
8- ر. ک: روايت پايداري، پيشين، ص32؛ عبدالمجيد، معاديخواه، جام شکسته، ج2، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1384، ص 233
9- معاديخواه عبدالمجيد، جام شکسته، ج2، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1384، ص 232
10- آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، مصاحبه با محمدهادي رباني‌شيرازي، جلسه اول، نوار دوم، صص4-5
11- روايت پايداري ، ص 112
