بازخوانی قیام خونین 29 بهمن تبریز/ تمجید امام خمینی از غیرت انقلابی آذری‌ها
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی - ویژه‌نامه روزهای خونین انقلاب؛ روحانیون مبارز تبریز به رهبری آیت‌الله قاضی طباطبایی تصمیم گرفتند چهلم شهدای 19 دی قم را با عظمتی درخور شأن شهدا پاس دارند. از چند روز قبل، روحانیون انقلابی در مساجد خود منبر رفتند و با انتقاد از رژیم، مردم را برای مراسم آماده كردند. چند روز قبل از 29 بهمن 56 روحانیون بزرگ و مبارز تبریز آیت‌الله قاضی، سید حسن انگجی، جعفر اشراقی، سید یوسف هاشمی، عبدالحمید شربیانی، عبدالمجید واعظی، عبدالحسین غروی، كاظم دینوری و عبدالله سرابی اطلاعیه‌ای را با امضاء صادر كردند و از مردم خواستند تا از ساعت 10 الی 12 صبح 29 بهمن در مجلس ختمی كه در مسجد حاجی میرزا یوسف معروف به قزلّی در سر بازار اول خیابان فردوسی برگزار می‌شود شركت نمایند.
از صبح زود همان روز اقشار مختلف مردم از سرتاسر
تبریز به سوی مسجد روانه شدند. هنوز ساعت 9 بود كه نیروهای انتظامی به
فرماندهی سرگرد حق‌شناس در جلوی مسجد تجمع كردند و از ورود مردم ممانعت می‌كردند.
سرگرد حق‌شناس حماقت را به اوج رساند و دستور داد تا اطلاعیه علمای تبریز
را از دیوار مسجد بكنند و سپس به نیروهای خود دستور داد تا در «این اصطبل را
ببندند». كندن اعلامیه علما و توهین به مسجد این خانه خدا تاب تحمل را از
مردم ربود و جوانی به نام «محمد تجلا» از بین جمعیت بلند شد و نسبت به توهین
سرگرد اعتراض كرد. درگیری آغاز شد و نیروهای تحت امر، آن جوان دلاور را مورد
اصابت گلوله قرار دادند و وی به شهادت رسید.
مردم جنازه را روی دست‌ها گرفتند و با شعار مرگ بر
شاه و درود بر خمینی به طرف خیابان حركت كردند. خبر درگیری به سرعت در
شهر پیچید و در مدت كوتاهی تمام شهر به قیام برخاست. در این درگیری مردم
خمشگین تمام اماكن مظهر رژیم، بانك‌ها، سینماها، مشروب‌فروشی‌ها، قمارخانه‌ها،
دفاتر حزب رستاخیز و ادارات را مورد حمله قرار دادند. شهر به كلی از دست نیروهای
انتظامی خارج شد. استاندار وقت سپهبد اسكندر آزموده از مركز كمك خواست، ارتش
وارد شهر شد و با سركوب مردم و اعلام حكومت نظامی، بر شهر مسلط شدند. در این
درگیری چندین نفر شهید و صدها تن مجروح شدند؛ با این حال ارتش هم نتوانست
آتش دل مردم را خاموش كند. فردا نیز تظاهرات مردم ادامه یافت.
با اینكه در آن روز مطبوعات وابسته به رژیم تلاش
می‌كردند، این گونه اخبار را منعكس نكنند، روزنامه اطلاعات و كیهان تا مدت‌ها
به اخبار واقعه تبریز به صورت‌های گوناگون می‌پرداختند. كیهان در 1/12/1356
نوشت: «مؤسسات دولتی و سینماها در جریان تظاهرات 29 و 30 بهمن تبریز مورد
حمله قرار گرفتند.» فردای آن روز نوشت: «250 متهم حوادث خونین تبریز دستگیر
شدند و مجروحان در بیمارستان تحت نظر مأموران قرار گرفتند.» و در سوم اسفند
نوشت: «مجروحان از بیمارستان به زندان می‌روند. تا ده سال زندان برای 350
متهم تبریز.» در چهارم اسفند نیز كیهان خبر از بسیج مأموران برای دستگیری
متهمان داد. و چند روز بعد دادستان تبریز اعلام كرد 581 متهم در حوادث تبریز
دستگیر و زندانی شده‌اند. روزنامه‌ها تا فروردین ماه 1357 حادثه تبریز را
نتوانستند فراموش كنند.
قیام 29 بهمن تبریز ابعاد گسترده‌ای داشت، حتی رژیم
نتوانست عمق وسعت را نادیده بگیرد. روزنامه اطلاعات زیر نظر ساواك اعلام
كرد: «در این تظاهرات 6 كشته و 125 نفر مجروح شده‌اند. هفتاد و سه بانك،
هشت سینما، چهار هتل و انستیتوتكنولوژی خسارت دیده‌اند.» كیهان تعداد كشته‌شدگان
را 12 نفر اعلام كرد. قیام 29 بهمن تبریز برای رژیم شاه سخت تكان‌دهنده و
وحشت‌انگیز بود. موقعیت استراتژیك تبریز، نقش تاریخی تبریزیان در قیام
مشروطه و ابعاد وسیع قیام، رژیم را به تكاپو انداخت. هنوز تظاهرات در تبریز
ادامه داشت كه شاه هیئتی را مأمور رسیدگی به آن كرد و بعد از چند روز
سپهبد اسكندر آزموده را از استانداری عزل و ارتشبد شفقت را به عنوان
استاندار منصوب كرد.
هیئت اعزامی با علمای تبریز مذاكره كرد و قول داد
كه مأمورین دولتی را تنبیه كنند. پس از گزارش هیئت اعزامی، شاه فرمان
تنبیه مأموران مقصر را صادر كرد. رئیس شهربانی آذربایجان و مسئولان سازمان
امنیت بركنار و خبر مجازات آن‌ها را در رسانه‌ها اعلام كردند. استاندار جدید به
مردم قول داد، دیگر اجازه نمی‌دهم تبریزی‌ها ناراحت شوند. بنی‌احمد نماینده
مردم تبریز نیز دولت را به خاطر كشتار مردم استیضاح كرد.
جمشید آموزگار، نخست‌وزیر نیز دست به ابتكار عمل زد
و تصمیم گرفت هیئت دولت را به تبریز ببرد. كارگزاران رژیم برای خنثی‌سازی
قیام 29 بهمن در بیستم فروردین 1357 در تبریز با جمع‌آوری عده‌ای از نظامیان
و روستاییان تظاهراتی را در حمایت از رژیم راه‌اندازی كردند و نخست‌وزیر در این
اجتماع سخنرانی كرد و تهدید كرد هرگونه شورشی را سركوب و با هرج و مرج
مبارزه خواهد نمود. وی بعد از سخنرانی در جمع خبرنگاران اعلام كرد، دولت در
حال تحقیق است تا هر چه سریع‌تر عوامل اصلی تظاهرات اخیر را شناسایی و
مجازات كند.
گذشت حوادث نشان داد نه بركناری مقامات محلی
اثری در حركت مردم ایران گذاشت و نه تهدیدهای نخست‌وزیر و نه اقدامات او
مانع فراگیری انقلاب شد. واكنش مراجع و روحانیون ـ امام خمینی كه به خوبی ادامه روند نهضت را بعد از 19 دی پیش‌بینی
كرده و آن را طلیعه پیروزی نام نهاده بود، با پیامی خطاب به اهالی
آذربایجان نوشتند: «سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان... درود بر مردانی
كه در مقابل دودمان بسیار خطرناك پهلوی قیام كردند و با فریاد مرگ بر شاه
خط بطلان بر خرافه‌گویی‌های او كشیدند.» امام خمینی مجدداً مردم را به پیروزی
امیدوار ساختند و نوشتند: «من به شما اهالی معظم آذربایجان نوید می‌دهم، نوید
پیروزی نهایی.»
امام خمینی
با توجه به پیشینه مردم آذربایجان یادآور شدند كه «شما آذربایجانی‌های غیور
بودید كه در صدر مشروطیت برای كوبیدن استبداد و خاتمه دادن به خودكامگی و
خودسری سلاطین جور به‌پاخاستید و فداكاری كردید.» امام‌خمینی پیش‌بینی كردند
كه «با خواست خداوند قهّار اكنون در تمام كشور صدای ضدشاهی و ضدرژیمی بلند
است و بلندتر خواهد شد.» امام خمینی با اشاره به رهبری مبارزات توسط روحانیون
افزودند كه «پرچم اسلام بر دوش روحانیون ارجمند برای انتقام از این ضحاك
زمان به اهتزاز خواهد درآمد و ملت اسلام یكدل و یك جهت به پاس مكتب حیات‌بخش
قرآن آثار این رژیم ضد اسلامی و مروّج زردشتی را محو خواهد كرد. الیس الصبح
بقریب؟» و به مردم آذربایجان قول دادند كه قیام آن‌ها مورد حمایت شهرهای
بزرگ چون شیراز، اصفهان، اهواز و دیگر شهرها قرار خواهد گرفت. امام خمینی در
پایان پیام خود تذكر دادند كه «هدف اعزام هیئت رژیم به آذربایجان برای این
است كه بی‌خبری شاه را از این جنایات اعلام كند؛ لذا هیچ كس نباید باور
كند.»
