کد خبر: ۶۷۳۵
راهبردهای مبارزاتی آیت‌الله خادمی علیه رژیم پهلوی
آیت‌الله سید حسین خادمی از جمله روحانیون مبارزی است که متعاقب شروع نهضت امام خمینی، با سامان دادن مبارازت مردمی در اصفهان، نبض مبارزه علیه رژیم پهلوی را در این شهر در دست گرفت. تلاش‌های ساواک برای کنترل فعالیت‌های آیت‌الله خادمی بی‌ثمر ماند؛ در نتیجه وی با راهبردهای مبارزاتی از جمله، تبلیغ مرجعیت امام خمینی، کادرسازی برای نهضت، چاپ و توزیع اعلامیه‌های امام خمینی، ارتباط با اقشار مختلف مردم، افشای جنایات رژیم پهلوی و... توانست مردم اصفهان را علیه رژیم پهلوی بسیج کند.
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله سید حسین خادمی زعیم حوزه علمیه اصفهان در 20 اسفند 63 درگذشت. او در دوران مبارزه با رژیم شاه از جمله رهبران مذهبی بود. در روزهای پایانی عمر رژیم پهلوی، خبرنگار فرانسوی مشاهدات عینی خود از مبارزات مردم در اصفهان را به این شرح در روزنامه لوموند به چاپ می‌رساند: «در اصفهان، پایتخت پیشین ایران اکنون حاکمیت جدیدی وجود دارد. حاکمیت انقلاب اسلامی،... حکمران واقعی شهر، آیت‌الله خادمی است؛ یک حکیم نود ساله[1] که بدون کوچک‌ترین مخالفت یا درگیری حاکمیتش را اجرا می‌نماید. آیت‌الله خادمی فرماندهی خود را از محل اقامتش در انتهای یک کوچه بن‌بست در شرق اصفهان صادر می‌کند. این خانه‌ی ارزان قیمت، اکنون به ستاد مرکزی انقلاب تبدیل شده است. آیت‌الله روی زمین در گوشه‌ی اتاق نشسته و به یک متکا تکیه داده است. لباس او یک عبای بلند قهوه‌ای رنگ است و به تمام دیدارکنندگانش از پشت عینک لبخند می‌زند، اما کمتر کلامی از دهانش به گوش می‌رسد. او با دستیارانش به طریقی خیلی آهسته درگوشی حرف می‌زند. دو تلفن در جلوی پای او قرار دارد. یکی از آنها قرمزرنگ و مستقیماً به مرکز فرماندهی که در تمام شهر پراکنده‌اند، متصل است».
بنابر اسناد به جامانده، آیت‌الله خادمی با تمسک به شیوه‌هایی از جمله، تبلیغ مرجعیت امام خمینی، کادرسازی و تربیت نیرو برای نهضت، ارتباط با انقلابیون و به خصوص دانشگاهیان، دعوت از سخنرانان انقلابی، صدور بیانیه‌های انقلابی علیه جنایات رژیم، دستور تعطیلی بازار و نماز جماعت و درس و بحث، دعوت به راهپیمایی علیه رژیم، و... به سروسامان دادن مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی پرداخت. در این نوشتار برخی از این راهبردها بررسی می‌شود.
تبلیغ مرجعیت امام خمینی
تبلیغ مرجعیت امام خمینی در همان آغاز نهضت یکی از مهم‌ترین راهبردهای مبارزاتی آیت‌الله خادمی علیه رژیم پهلوی به شمار می‌آمد. آقای میرمحمد صادقی از فعالان سیاسی اصفهان که در این زمان از نزدیکان سیاسی آیت‌الله خادمی بود، در مورد تلاش‌های وی برای ترویج مرجعیت امام خمینی می‌گوید: «از میان نه نفر مرجع تقلیدی که پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی مطرح شدند، آیت‌الله خادمی مرجعیت امام‌خمینی را در اصفهان تأیید و ترویج می‌نمود». شدت تأثیر و تبلیغ مرجعیت امام توسط آیت‌الله خادمی به حدی بود که این فعال انقلابی می‌گوید: «بعد از فوت آیت‌الله بروجردی ما رفتیم خانه امام خمینی، دیدیم حرف‌هایی که این سید می‌زدند با همان مطالبی که ما قبلاً دنبالش بوده‌ایم تطبیق می‌کند.»
به دنبال این اقدام آیت‌الله خادمی، بازاری‌های مرتبط با وی نیزـ که نبض بازار اصفهان را که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجاری کشور در دست داشتندـ آشکارا از مرجعیت امام‌خمینی حمایت کردند. از این‌رو آیت‌الله خادمی در رأس حوزه‌ی علمیه و روحانیون اصفهان از ابتدای مرجعیت و نهضت امام‌خمینی، ضمن تأیید و ترویج ایشان، عامل پیوند مردم، حوزه‌ی علمیه و بازار اصفهان و اقشار مختلف فعال در عرصه‌ی اصلاحات اجتماعی با امام‌خمینی بود.
برپایی مراسم یادبود برای شهدای نهضت
از دیگر راهبردهای مبارزاتی آیت‌الله خادمی علیه رژیم پهلوی می‌توان به برگزاری مراسم یادبود برای شهدای نهضت اشاره کرد. برگزاری مراسم یادبود شهدای فیضیه و همچنین شهدای قیام 15 خرداد از جمله اقدامات وی در همان ابتدای نهضت بود. علاوه بر این بر اساس خاطرات مبارزین به دنبال شهادت حاج‌آقا مصطفی «مشوق اصلی مردم برای تشکیل جلسه ختم، آیت‌الله سیدحسین خادمی ساکن اصفهان بوده و حتی وقتی وی وارد مجلس ختم شده، یک نفر ناشناس با صدای بلند فریاد زد برای سلامتی آقای خمینی صلوات بفرستید، که حاضرین صلوات فرستادند».[2]
در ادامه در روز نهم فروردین ماه 1357 که مقارن با چهلم شهدای تبریز بود، آیت‌الله خادمی طی اطلاعیهای از مردم اصفهان درخواست کرد مراسم چهلم را در اصفهان با حضور گسترده و باشکوه برگزار نمایند. وی در این اطلاعیه اطاعت عموم از مراجع تقلید را واجب شمرد و با صراحت تمام اعلام نمود: «هر مسلمان و شیعه‌ی دوازده امامی می‌داند که در زمان غیبت امام زمان ـ عجل‌الله فرجه‌ـ اطاعت مراجع تقلید و مجتهدین برآنها واجب و فریضه‌ی دینی است و مخالفت با آنها مخالفت با امام، پیغمبر و خداست». در اسناد موجود، نزدیکان آیت‌الله خادمی و مراسم چهلم شهدای تبریز در اصفهان را چنین شرح داده‌اند: «واعظی به نام محمودی... از حاج حسین خادمی، روحانی طراز اول اصفهان در مورد برنامه‌ی چهلم سؤال نمود. وی پاسخ داده بود که برای چهارشنبه در مسجد حکیم جلسه تشکیل می‌شود و روز پن‍جشنبه اعلام عزای عمومی شده و بازار هم تعطیل می‌شود و اعلامیه هم فتوکپی شده وگفته‌ام پخش نمایند.».[3]
برگزاری تحصن
از دیگر راهبردهای مبارازتی آیت‌الله خادمی علیه رژیم پهلوی می‌توان به برگزاری تحصن اشاره کرد به عنوان نمونه در نخستین روز ماه رمضان 1357 مردم اصفهان در اعتراض به دستگیری آیت‌الله طاهری دست به تظاهرات زده و در مقابل بیت آیت‌الله خادمی تحصن کردند. آیت‌الله خادمی نیز با صدور اعلامیه‌ای خبر تحصن مردم در بیت خود را به اطلاع همگان رساندند و اعلام کردند که «اهالی متدین و غیور اصفهان اظهار می‌دارند تا آزادی معظم له از پا نخواهیم نشست و تعطیلی نماز و درس و مغازه‌ها را ادامه می دهیم».
همچنین همزمان با ممانعت بختیار از ورود امام در روز ششم بهمن و تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه تهران؛ آیت‌الله خادمی نیز در مسجد سید، اعلان تجمع اعتراض‌آمیز نسبت به تأخیر ورود امام به کشور نمود. متعاقب این اقدام بیش از یکصد تن از روحانیون اصفهان به رهبری وی در آن مسجد متحصن شدند و اعلام نمودند تا رفع مانع و بازگشت امام‌خمینی به وطن به تحصن خود ادامه خواهند داد. این اقدام آیت‌الله در اصفهان، صرف‌نظر از فشاری که به دولت بختیار وارد می‌کرد، وحدت را نیز در میان اقشار مختلف مردم و جناح‌های گوناگون روحانیون اصفهان تعمیم داد.
افشاگری علیه رژیم پهلوی
افشاگری علیه رژیم پهلوی از دیگر راهبردهای آیت‌الله خادمی به حساب می‌آید که بارها در طول دوران مبارزه انجام شده است. آیت‌الله خادمی با وجود تأثر شدید از جنایات که ارتش و حکومت نظامی علیه مردم در عصر عاشورای 57 و سخت‌گیری روزهای بعد ـ به طوری که گروه کثیری از آنها حتی جرأت خروج از منزل را نداشتندـ در روز 23 آذر/13 محرم طی اطلاعیه افشاگرانه‌ای (که در آن اوضاع و احوال، از روحیه مبارزه و جانفشانی حکایت داشت و در سطح وسیعی در اصفهان و جراید کشور انتشار یافت)، خطاب به مراجع تقلید و آیات عظام سراسر کشور، حضور قاطع میلیونی مردم اصفهان را در راهپیمایی روز عاشورا گوشزد نمود و رژیم پهلوی را غیرقانونی و غیراسلامی[4] برشمرد و نوشت: «درست دو ساعت بعد از پایان یافتن تظاهرات آرام و متین مردم اصفهان...به‌وسیله‌ی هلی‌کوپتر از بالا و نیروهای شیطانی از زمین، مردم بی‌گناه و بی‌دفاع کوچه و بازار را به رگبار مسلسل بستند و پس از آن با جیپ‌های ارتشی به کوچه و خیابان‌ها ریختند و در بعضی مناطق گستاخانه به خانه‌های مردم رفتند و عده‌ی بسیاری را تا این لحظه کشته و جمع کثیری را مجروح و تعداد زیادی را مضروب نمودند...آن‌چنان محیط وحشتناکی پدیدآورده‌اند که به زنان و مردان مسلمان هتاکی و بی‌شرمی و تجاوز و تعدی نمودند که زبان از بیان آن فجایع ننگین عاجز است. اصفهان ـ حسین‌الموسوی الخادمی».[5]
اقدام دیگری که آیت‌الله خادمی برای زدودن آثار ترس القا شده به مردم انجام داد و قدم بزرگی در حفظ آثار جنایات رژیم پهلوی در روزهای دهم تا سیزدهم محرم 1357 بود، صدور اطلاعیه‌ی مهمی بود که طی آن ضمن محکوم نمودن «کشتار وحشیانه و جنایت‌های ننگین عاملین حکومت» از مردم خواسته بود، نام و نشان شهدا، عکس و مختصری از زندگینامه و خصوصیات اخلاقی آنها را به روحانیون محل خود بدهند و آنها نیز در اولین فرصت به آیت‌الله خادمی برسانند.[6]
تبیین اهداف نهضت
براساس محتوای اسناد به‌جای مانده از اسناد ساواک، آیت‌الله خادمی با توجه به موقعیت و جایگاه ویژه‌اش، برای تحقق اهداف خاصی وارد عرصه مجاهدت و اصلاحات سیاسی‌ـ اجتماعی اوایل دهه 1340 شد. از جمله مهم‌ترین آنها مساعدکردن زمینه اجرای دستورات و احکام دینی بود. ایشان با صدور اطلاعیهای در ضرورت آزادی امام‌خمینی پس از قیام پانزده خرداد 1342 بیان داشت: «آیات عظام از اقدامات خود مقصد به ]= و[ منظوری جز اجرای احکام دین و سنت حضرت سیدالمرسلین و مصالح برادران مسلمان خود نداشته و ندارد».[7] و در اطلاعیهای که یک روز پس از شروع قیام پانزده خرداد منتشر کرد، هدف را «دفاع از حریم اسلام و مسلمین»[8] اعلام نمود و در جای دیگر با صراحت هدف را مساعد کردن زمینه جهت استقرار حکومت دینی دانست.[9]
غیر از اهداف اساسی فوق، اسناد موجود، اهداف فرعی سیاسی ـ اجتماعی و اجرای قانون اساسی، به‌ویژه اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه که ضرورت[10] نظارت فقها و قوانین اسلام بر قوه مقننه را تأکید می‌کرد، نشان می‌دهد.
دعوت مردم به حضور در صحنه مبارازت
آیت‌الله خادمی بارهای با صدور اعلامیه‌های انقلابی، سخنرانی‌های افشاگرایانه علیه رژیم، جلسات درسی و... مردم را به حضور در صحنه مبارزات دعوت می‌کرد و گزارش روز بیست و چهارم بهمن 1341 نیروی زمینی ارتش از حوادث مرتبط با اصلاحات ارضی در اصفهان، به این نکته تأکید دارد که آیت‌الله خادمی از جمله روحانیونی است که آشکارا علیه اصلاحات ارضی، تبلیغ و اظهارنظر نموده است[11] و طی اعلامیه‌ای که به امضای برخی روحانیون و بزرگان اصفهان نیز رسانیده، با اصل برگزاری رفراندوم و اصول انقلاب سفید مخالفت کرده و مردم را علیه آن فراخوانده است.[12] به همین دلیل استقبال عمومی از رفراندوم در سراسر کشور و به‌ویژه در اصفهان، بی‌رونق و فرمایشی بود.
همچنین انتشار اعلامیه دستنویسی با چهار امضا به دنبال دستگیری امام خمینی، که در ذیل آن که نخستین امضاکننده آن آیت‌الله خادمی بود از مردم خواسته شده بود برای دفاع قاطعانه از نهضت امام‌خمینی وارد صحنه شودند، بنابر اسناد این بیانیه اوضاع اصفهان را دگرگون کرد. صدور اعلامیه و دعوت مردم به مبارزه به عنوان یکی از راهبردهای مبارزاتی آیت‌الله خادمی تا آخرین روزهای رژیم پهلوی ادامه دارد به طوری که رضا ناجی در روز 30/9/1357 طی مکاتبه‌ای با ستاد ارتش در تهران چنین درخواست نماید: «با توجه به اینکه مسئول اعلامیه‌های مضره [آیت‌الله خادمی] اثر غیرقابل‌انکاری در تحریک مردم به بلوا و آشوب و اغتشاش دارد، نسبت به دستگیری نامبرده‌ی بالا...اوامر عالی را با توجه به خط مشی کلی دولت ابلاغ فرمایید».
پی‌نوشت‌ها:
1- آیت‌الله خادمی در این زمان 77 سال د‌اشتند.
2- مصاحبه رحیم نیکبخت با مهدی رهگذر، اصفهان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
3- یاران امام به روایت اسناد ساواک، خادم شریعت، ص 253
4- یاران امام به روایت اسناد ساواک، خادم شریعت، ص 493
5- نوربخش، سيدحسن، يادواره‌ي انقلاب اسلامي، اصفهان، چاپ اول، ج 3، ص 86
6- همان، ص 88
7- اسناد ساواک، سند مورخ 25/4/1343
8- همان، سند مورخ 16/3/1342
9- همان، سند مورخ 2/5/1343
[10] . همان، سند مورخ 31/5/1342
11- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شماره‌ی 132211
12- همان، س ش.ب. 20ـ132
