مروری‌بر مشی قضائی آیت‌الله شهید علی قدوسی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله شهید علی قدوسی از پیشگامان مبارزه با رژیم پهلوی، با سابقه‌ی مدیریت مدرسهی حقانی، از جمله شخصیت‌های اثرگذار در تاریخ انقلاب اسلامی است. با پيروزى انقلاب، شهید قدوسی وارد ساختار مديريتى كشور شد. او که در آستانه ورود امام خمينى به ايران، يكى از اعضاى فعّال كميته استقبال از ایشان بود، در 4 اسفند 1357 از سوی امام به عنوان قاضى دادگاه‌هاى انقلاب منصوب شد. در شرايطى كه هنوز هيچگونه تشكيلات منظمى براى دادگاه‌هاى انقلاب وجود نداشت و بيش‌تر زندانيان در روزهاى اول پس از پيروزى انقلاب در زيرزمين مدرسه رفاه، كه محل اقامت امام بود، نگهدارى مى‌شدند و نظم مشخصى نيز در رفتار با زندانيان وجود نداشت، شهيد قدوسى با تلاشى پى‌گير در صدد برآمد تا به وضعيّت محاكمه‌ها چارچوب مشخصى ببخشد.
در کوران حوادث، امام خمینی طى حكم ديگرى شهید قدوسی را در تاريخ 15 اسفندماه 1357 به مسئوليت اداره امور ستاد انقلاب اسلامى و دادگاه‌ها و رسيدگى به امور زندان قم و دفتر تبليغات و روابط شهرستان‌ها در آن استان منصوب کردند. با صدور این حكم، شهید قدوسى به قم بازگشت و با توجّه به سابقه مديريتى كه در مدرسه حقانى داشت، اين مسئوليت را بر عهده گرفت. آيت‌اللّه قدوسى، در «ستاد قم» كه اصلى‌ترين ساختار اجرايى و قضايى قم محسوب مى‌شد، اصلاحاتى را انجام داد و افراد وابسته و غيرمتعهّد را از آن جا تصفيه كرد. دوره مسئوليت آيت‌اللّه قدوسى در قم حدودا پنج ماه طول كشيد و پس از اين كه اوضاع ادارى و قضايى شهر قم نظم يافت، با توجّه به نياز شديدى كه در تهران به شهيد قدوسى وجود داشت، امام خمينى مسؤوليت جديدى را به ايشان واگذار كرد که همان دادستانى كل كشور بود.
آيت‌اللّه قدوسى پس از بر عهده گرفتن مسؤوليت جديد، اقداماتى اساسى را براى اصلاح ساختار دادستانى و دادگاه‌هاى انقلاب آغاز كرد. جديّت و تلاشى كه ايشان در ايفاى مسؤوليت جديد از خود نشان داد باعث شد كه مشكلات موجود در دادستانى و دادگاه‌هاى انقلاب تا اندازه زيادى برطرف شود. از جمله اقداماتى كه شهيد قدوسى در دادستانى كل كشور انجام داد، عبارتند از:
اصلاح ساختار دادستانى و دادگاه‌هاى انقلاب
با توجه به اين كه شكل‌گيرى دادگاه‌هاى انقلاب در بدو پيروزى انقلاب، ساختار مشخص و تعريف شده‌اى نداشت آيت‌الله قدوسى در نخستين اقدام پس از پذيرش مسئوليّت دادستانى كل انقلاب، به تصفيه نيروهاى نفوذى و افرادى كه شرايط لازم را نداشتند پرداختند، اصلى‌ترين ملاك‌هاى ايشان براى افراد واجد شرايط ايمان و اعتقاد قلبى و عملى به اسلام و امانت‌دارى در مقابل مال و ناموس مردم و متهمين بود، از ديدگاه ايشان حتى ارتكاب اعمالى كه به لحاظ شرعى اشكال نداشت، ولى به لحاظ عرف مورد قبول نبود از طرف مسؤولين و كاركنان دادستانى و دادگاه‌هاى انقلاب جايز نبود. از اين رو كوچك‌ترين لغزشى در اين زمينه‌ها از كسى مورد پذيرش نبود و در صورت ارتكاب، عذرش خواسته مى‌شد. او در ابتدا قضاتى را كه مرتكب خلاف شده بودند، از كار بركنار كرد و افراد صالحى را جايگزين آن‌ها كرد.
یکی از بارزترین جنبه‌های عملکرد شهید قدوسی به عنوان دادستان کل انقلاب، قانونمند ساختن رسیدگی به پرونده‌های متهمین و جلوگیری از هرگونه افراط و تفریط در احکام صادره بود. آيت‌اللّه قدوسى مطابق با توصيه حضرت امام مبنى بر رعايت احتياط در جريان رسيدگى به پرونده‌ها، تلاش كرد تا احكام صادره در مورد متهمين با حداكثر احتياط و اعتدال صورت گيرد. شهید قدوسى در عين حال كه با قاطعيّت به مجازات افراد وابسته به خاندان پهلوى و افرادى كه در طول حكومت گذشته با ظلم و ستم به مردم، به انباشت ثروت و سرمايه پرداخته بودند اقدام مى‌كرد؛ امّا به هيچ‌وجه اجازه تندروى و پايمال كردن حقوق اين افراد را به افراد تندرو نمى‌داد.
يكى از مهم‌ترين مواردى كه شهيد قدوسى در طول تصدّى سمت دادستانى كل انقلاب انجام داد، قانونمند كردن مصادره اموال وابستگان به خاندان پهلوى و ديگر متهمين بود. در اين رابطه آيت‌اللّه قدوسى طى بخش‌نامه‌اى چگونگى مصادره اموال افراد متهم را مشخص كرد و با بررسى پرونده‌هايى كه پيش‌تر مورد رسيدگى قرار گرفته بود، بعضآ حكم به استراد اموال مصادره شده‌ى برخى از متهمين را صادر كرد.
از ديگر اقدامات آيت‌اللّه قدوسى جلوگيرى از تندروى برخى از ارگان‌ها و افراد بود. آيت‌اللّه قدوسى به منظور جلوگيرى از بى‌نظمى و اطمينان از صحّت احكام صادره از سوى دادگاه‌هاى انقلاب نیز دستور داد در موارد حساسى چون اعدام و مصادره اموال، نظر دادگاه‌ها جهت تأييد در دادگاه عالى به شوراى عالى قضايى فرستاده شود. از جمله اقدامات مهم شهيد قدوسى در طى دوره‌ى دادستانى، برگزارى سمينار قضات جهت سامان دادن به مسائل قضايى كشور بود.
منبع: کتاب «زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی»؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
