سکوت مجامع بین‌المللی در برابر جنایت حلبچه

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ رژیم عراق به‌منظور سرکوب کُردهای شمال این کشور به استفاده از سلاح‌های شیمیایی روی آورد. هدف این رژیم از این اقدام، سرکوب قیام آزادیخواهانه کُردها و سپس جلوگیری از پیشرفت و توسعه روند مبارزه در کردستان عراق بود. درواقع سرکوب کُردها با ایدئولوژی پان عربیستی حزب بعث هم هماهنگ بود زیرا از منظر حزب بعث تنها وحدت و انسجام ملل عرب اهمیت داشت.

در همین راستا این رژیم تحت عنوان «حق استفاده از هر سلاحی در هر نقطه از کشور جهت ثبات و پایداری حکومت برای جناح حاکم بعث باقی است» بارها از این سلاح مرگبار علیه مردم کردستان عراق استفاده کرد و اوج آن بمباران شیمیایی شهر حلبچه در 26 اسفند 66 / 16 مارس 1988 بود.[1] رژیم عراق پیش از فاجعه غیرانسانی شهر حلبچه از ماه‌ها قبل جسته‌وگریخته روستاهای پیرامون آن شهر را مورد اصابت حملات شیمیایی قرار می‌داد. ارتش عراق با بمباران شیمیایی حلبچه و نواحی اطراف نشان داد که این رژیم در شرایط دشوار به‌منظور برون‌رفت از مشکلات از هیچ جنایتی فروگذار نمی‌کند. قتل‌عام هزاران نفر در حلبچه هیچ‌گونه عکس‌العمل جدی را در پی نداشت. به‌عنوان‌مثال مقام‌های شوروی تنها پس از گذشت ده روز سکوت، بدون آنکه نامی از عراق ببرند تنها استفاده از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کردند. کشورهای غربی نیز هیچ‌گونه واکنشی نشان ندادند. به‌طوری در اوج جنایات عراق ناظران انگلیسی عدم اقدام بین‌المللی به‌منظور ممانعت از کشتار کُردها را به دلیل حمایت رهبران غرب از صدام می‌دانستند.

آنتونی پارسونز در دیدار با اعضای کمیته خارجی پارلمان انگلیس به سؤالات نمایندگان در مورد ایران پاسخ داد. پارسونز به کمیته روابط خارجی توصیه کرد که دولت انگلیس باید نسبت به جنگ ایران و عراق سیاست بی‌طرفانه‌اي در سازمان ملل اتخاذ کند. وی نسبت به پیروزی ایران در جنگ هشدار داد و در عین حال اعتراف کرد که رفتار بین‌المللی به‌طور یک جانبه به حمایت از عراق معطوف بوده و به گفته وی برای مردم ایران نیز واضح و مبرهن است که مجامع بین‌المللی علیه دولت و ملت‌شان هستند. ازاین‌رو مردم ایران خواسته‌های دولت‌شان مبنی بر لزوم معرفی و تنبیه متجاوز را عادلانه تلقی و از آن حمایت می‌کنند.[2]

 تبلیغات غرب علیه بمباران شیمیایی کُردها به گونه‌اي نبود که رژیم عراق را با مشکل جدی مواجه سازد. به‌طوری‌که حتی دولت فرانسه و آلمان غربی هیچ‌گونه موضع جدی علیه عراق اتخاذ نکردند. همچنین عراق نیز اجازه هیئت بازرسی و تحقیقاتی سازمان ملل را به این کشور نمی‌داد به‌طوری‌که فصل نامه بلژیکی «صلح و سازندگی اروپا» در این باره اظهار داشت که «آمریکا و فرانسه از بازدید هیئت تحقیقاتی سازمان ملل در محل جلوگیری کردند. به‌علاوه این نسل‌کشی در چارچوب جنگ ایران و عراق تفسیر شده نه به‌عنوان یک مسئله خاص اکراد... [3] بنابراین روند رو به رشد استفاده از جنگ‌افزارهای شیمیایی باوجود آگاهی و هشدارهای ناظران بین‌المللی و کارشناسان سازمان ملل متحد همچنان تداوم داشت.

روزنامه اکونومیست در تاریخ 6 فروردین 1367 نوشت: آنچه خبرنگاران شاهد فجایع حلبچه بودند می‌بایست موجی از اعتراضات طولانی را موجب می‌شد. این امر بسیار جدی و سؤال‌برانگیز بود که چرا واکنش‌ها پس از اتهام‌های سازمان ملل علیه عراق قوی‌تر و جدی‌تر نشدند. جنگ به‌وسیله سلاح شیمیایی جرم علیه ملت‌ها محسوب می‌شد. این واقعیت که بسیاری از کشورها و در صدر آنها آمریکا از عراق حمایت می‌کند و یا شوروی آن را مسلح می‌کردند، هرگز نمی‌تواند از تحقیق و بررسی در این امر جلوگیری کند. عراقی‌ها اظهار می‌داشتند که این ایرانی‌ها بودند که شهر حلبچه را بمباران شیمیایی کردند ادعای مضحکی که به شهادت اکثر بازماندگان این جنایت در تناقض بود. چنان‌که نتایج گزارش هیئت کارشناسان اعزامی سازمان ملل مأمور تحقیق درباره استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ انتشار یافت ضمن تأیید استفاده مکرر عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه نیروهای نظامی و غیرنظامی ایران اعلام کرد که در بازدید از عراق هیچ سندی دال بر استفاده ایران از سلاح‌های شیمیایی به دست نیامده است.[4]

دولت آمریکا که در طول جنگ تحمیلی از عراق حمایت می‌کرد اما پس از خاتمه جنگ لحن خود را نسبت به رویکرد عراق تغییر داد به‌طوری‌که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اظهار داشت که «اگر گزارش مربوط به استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان کرد حقیقت داشته باشد این کار نقض شدید حقوق بشر خواهد بود». این اولین باری بود که آمریکایی‌ها این عمل را نقض قوانین حقوق بشر قلمداد کردند. جنجال تبلیغاتی غرب به نحوی مسئله بمباران شیمیایی عراق را به حاشیه راند که کشورهای آمریکا، انگلیس و فرانسه از اعزام هیئت کارشناسی سازمان ملل به منطقه کارشکنی می‌کردند.

همچنین انکارهای مکرر دولت ترکیه مبنی بر عدم مشاهده آثار و جراحات حاصله از سلاح‌های شیمیایی بر کُردهای فراری و پناهنده به آن کشور افکار عمومی را نسبت به جنایت عراق بی‌توجه و یا در اصل موضوع تردید ایجاد می‌کرد. در همین حال کشورهای منطقه با حمایت از عراق، آمریکا را به دلیل تحت فشار قرار دادن آن کشور نکوهش می‌کردند. روزنامه الاتحاد در این باره نوشت: «مبارزه بین‌المللی جاری علیه عراق به خاطر استفاده از سلاح‌های شیمیایی براساس یک هماهنگی قبلی میان رهبران آمریکا، رژیم صهیونیستی و کُردهای عراقی رهبری می‌شود»[5]

عراق روز 26 اسفند 66 / 16 مارس 1988 استفاده از سلاح‌های شیمیایی را تلویحاً پذیرفت. دولت عراق با صدور بیانیه‌اي رسمی محکومیت این کشور توسط ارگان‌های بین‌المللی و کشورهای خارجی را به دلیل اتهام کاربرد سلاح‌های مورد نکوهش قرار داد و بر حقانیت و قاطعیت این کشور در استفاده از کلیه وسایل تحت اختیار خود به‌منظور مقابله با تصرف تمامیت ارضی‌اش تأکید کرد.[6]

پی‌نوشت‌ها

[1]. Kelly, Michael J. "Never Again: German Chemical Corporation Complicity in the Kurdish Genocide." Berkeley J. Int'l L. 31 (2013), PP 348 – 349

2- روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2564، پیشین، ص 7.

3- گذر از «بحران 67» (تحلیلی بر هشتمین سال جنگ تحمیلی رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران)، دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1368، صص 94 ـ 95 و 98.

4- سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس، سند شماره AB004966 ، برگ 1.

5- گذر از «بحران 67»، پیشین، صص 96 ـ 97

6- حلبچه، تکرار هیروشیما، ناشر بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس، 1372، صص 24 و 38 و30 ـ 31.