امام خمینی: تعرض به زنان بی‌حجاب حرام است
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اعتراض به پوشش و حجاب زنان در پیش و پس از انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که این موضوع نه فقط با مذهب بلکه با روابط قدرت، فرهنگ و زندگی روزمره نیز گره خورده است. از این رو، نگاه‌های تک بعدی داشتن به پوشش زنان همواره منجر به اعتراضات شده است.
پیش از انقلاب اسلامی، از زمانی که رضاخان در ۱۷ دی ۱۳۱۴ دستور کشف حجاب را صادر می‌کند تا برگزاری جشن‌هایی به مناسبت روز کشف حجاب (۱۷ دی) در دوران محمدرضا شاه و تأکید رژیم بر عدم پوشش اجباری، اعتراضات مردمی، مذهبی و سیاسی را به همراه داشته است. در سندی[1] که مشاهده می‌کنید «انجمن اسلامی مهندسین» در نامه‌ای به نخست وزیر وقت، دکتر امینی، خواستار رسیدگی به پوشش زنان می‌شود. در این نامه که رونوشت آن برای مدیر مجله‌ی مکتب اسلام-قم، مدیر آستان قدس رضوی (ع)، مدیر روزنامه‌ی ندای حق، آیت الله گلپایگانی، آیت الله نجفی، آیت الله شریعتمداری، آیت الله خمینی و آیت الله میلانی ارسال شده است، اشاره می‌شود به این که: «دوام و بقاء هر اجتماعی بسته به ارتقای موارد اخلاقی و استحکام مبانی دینی و صفای جوهر روحانی آن جامعه است و هرکس در هر مقامی مکلف است به خاطر معتقدات قلبی خویش در این راه قدمی بردارد که البته گامی که آن جناب می‌توانند بردارند بلندتر و مؤثرتر خواهد بود. در این اوقات مطلبی که برای علاقه‌مندان به تقوی و انسانیت به صورت مسئله‌ی روز در آمده، وضع لباس پوشیدن خانم‌ها به‌ویژه در فصل تابستان است که واقعاً مغایر عفت و منافی اخلاق و آدمیت می‌باشد و هرگاه این ترتیب ادامه یابد و توسعه پذیرد بازگشت عهد توحش را نوید می‌دهد. ... هر گاه این ترتیب که خود بی‌ترتیبی عظیمی است دوام یابد بیم آن می‌رود که در آینده‌ای نه چندان دور کلیه‌ی ذخائر اخلاقی قوم ایرانی که بر پایه‌ی عفاف و تقوا بنیانی استوار یافته، از هم فرو ریزد و در مقابل طوفان هرزگی و بی بندوباری بر باد رود و آنچه افتخار ماست از دست شود و عوض آن ننگی مستدام بر جای ماند. لذا مصرانه از آن مقام محترم تقاضا می‌شود با استفاده از کلیه‌ی امکانات در رفع این مشکل هولناک -که در کار از بین بردن پاکی نسل و فرو ریختن اساس خانواده‌ی عفیف جامعه‌ی ماست ـ اقدامی عاجل و مؤثر معمول فرمایند. ...»
نامه‌ی انجمن اسلامی مهندسین به نخست وزیری درباره‌ی انتقاد از وضع پوشش زنان و اعمال کنترل و محدودیت
انجمن اسلامی مهندسین نهادی است که در سال ۱۳۳۶ و به دنبال محدود شدن فضای سیاسی پس از کودتای ۲۸ مرداد، با تلاش روحانیانی مانند آیت‌الله سید رضا زنجانی و فعالان سیاسی، از جمله مرحومان بازرگان و سحابی و طالقانی، پایه‌گذاری شد. در دومین جلسه‌ی اعضای این انجمن، به تاریخ ۵ تیر ماه ۱۳۳۶، پیش‌نویس اساسنامه به تصویب رسید و اعضای هیئت مؤسس که نامشان در نخستین اساسنامه‌ی انجمن آمده است ۱۲ نفر بودند: آقایان مهدی بازرگان، عباس تاج، ذبیح‌الله دبیر، احمد زنگنه، عزت‌الله سحابی، منوچهر سالور، قاسم شکیب‌نیا، یوسف طاهری قزوینی، محسن عطایی، مصطفی کتیرایی، علی‌اصغر لواسانی و علی‌اکبر معین‌فر. هیئت مؤسس مهدی بازرگان را به عنوان رئیس، عزت‌الله سحابی را به عنوان خزانه‌دار و قاسم شکیب‌نیا را به عنوان منشی هیئت مدیره‌ی موقت انتخاب کرد. در سال‌های پیش از انقلاب ۵۷، بسیاری از گویندگان و سخنوران روحانی و دانشگاهی آگاه و نواندیش در محل انجمن سخنرانی کرده بودند از جمله روحانیان همگام با انجمن، که در محل انجمن سخنرانی داشته‌اند، می‌توان از استاد شهید مرتضی مطهری و شادروان استاد محمدتقی جعفری نام برد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مقاومت و تظاهرات زنان علیه حجاب اجباری از ۱۷ تا ۲۱ اسفند ۱۳۵۷ با محوریت شهر تهران و پشتیبانی برخی شهرها مانند سنندج، اصفهان، آبادان، تبریز، شیراز و رشت و تجمع‌های زنان در مقابل ساختمان‌های نخست‌وزیری، جام‌جم و در دانشگاه تهران، مسئله‌ساز می‌شود. پس از برگزاری رفراندوم ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ مجدداً بحث حجاب و پوشش اسلامی قوت می‌گیرد و به دنبال آن اعتراضات نیز از سر گرفته می‌شود. در ۱۴ تیر ۱۳۵۹، گروهی از زنان در مخالفت با حجاب و پوشش اسلامی با پوشیدن لباس سیاه در مقابل ساختمان نخست وزیری دست به تجمع و اعتراض می‌زنند. روزنامه‌های ۱۵ تیر ۵۹، این اعتراضات را پوشش و بخش عمده‌ای از صفحه‌ی اول خود را به اخبار و عکس‌ها و یادداشت‌های آن اختصاص می‌دهند. روزنامه‌ی اطلاعات ضمن اختصاص دو عکس در صفحه‌ی اول خود، مطالبی با تیترهای «امام: تعرض به زنان بی‌حجاب حرام است»، «رقاصه‌ی کاباره‌ها و اشراف در تظاهرات علیه پوشش اسلامی»، «رئیس جمهور در اجتماع گروهی از زنان مخالف حجاب: ما می‌خواهیم محیط را یک محیط سالمی کنیم»، و دو یادداشت «تحلیل مارکسیست‌ها و غربزده‌ها از کشف حجاب»، «حجاب را به پایگاه مبارزه با امپریالیسم تبدیل کنیم» منتشر می‌کند.
صفحه‌ی اول روزنامه‌ی اطلاعات در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹
اما روزنامه‌ی کیهان، عکسی در صفحه‌ی اول خود منتشر نمی‌کند و تنها دو مطلب با تیتر «بنی صدر و سید احمد خمینی استفاده از لباس مناسب برای زنان کارمند را توصیه کردند» و «گفت‌و‌گوی اختصاصی کیهان با عضو هیئت عالی پاکسازی وزارتخانه‌ها: اخراج زنان از ادارات شایعه‌ی ضد انقلاب است» و یادداشت سردبیر با عنوان «مسئله‌ی حجاب و غربزدگی» منتشر می‌کند.
صفحه‌ی اول روزنامه‌ی کیهان در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹
روزنامه‌ی جمهوری اسلامی با انتشار ۳ عکس در صفحه‌ی اول و مطالبی با تیتر «هزار تن از زنان اشراف علیه اسلام تظاهرات کردند» و «تلاش مذبوحانه» این خبر را پوشش می‌دهد. علاوه بر صفحه‌ی اول، به صورت جداگانه دو صفحه را نیز به گزارش تصویری این رویداد اختصاص می‌دهد.
صفحه‌ی اول روزنامه‌ی جمهوری اسلامی در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹
پس از این وقایع به مرور دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌هایی برای پوشش زنان در ادارات ابلاغ می‌شود و مقامات کشور نظراتشان را درباره‌ی حجاب در فضاهای عمومی و ادارات مطرح می‌کنند: وزارت کشور در اطلاعیه‌ی خود اعلام می‌کند که «به پیروی از اوامر مؤکد رهبر عالیقدر و باتوجه به لزوم رعایت سنن قطعی و ضروری اسلام و نیز با توجه به لزوم احترام به آرای اکثریت قریب به اتفاق ملت شریف ایران دایر به پذیرش جمهوری اسلامی ایران، به کلیه‌ی سازمان‌ها و ادارات تابع اخطار می‌گردد که از روز شنبه ۱۴ تیرماه ۱۳۵۹، کلیه‌ی بانوان کارمند باید با پوشش اسلامی و لباس‌های سنگین که مناسب با شئون اسلامی محل کار است در محل خدمت حاضر شوند ...» (کیهان، ۱۲ تیر ۵۹)؛ در سخنان آیت‌الله خامنه‌ای آمده است که «... هم در محیط ادارات هم در کوچه و خیابان و هم در جامعه سعی کنید عفاف را حفظ کنید. من از سوی تمام ملت مسلمان از شما خواهران مسلمان تشکر می‌کنم که در پیروی فرمان امام حاضر شدید با لباس اسلامی در محیط کار حاضر شوید.» (کیهان، ۱۴ تیر ۵۹)؛ علی قدوسی، دادستان کل انقلاب، در اطلاعیه‌ای اشاره می‌کند که بر مبنای تأکید امام اگر «... بانوی کارمندی بدون پوشش اسلامی در محل کار حضور یابد بلادرنگ حقوق و مزایای او قطع خواهد شد.» (کیهان، ۱۶ تیر ۵۹)؛ حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس، نیز در سخنان خود می‌گوید: «... مسئولین مواظب باشند خانم‌ها با زبان آرام بپذیرند. البته اگر توجیه نشوند و بخواهند مقاومت کنند طبعاً این حق دولت و حکومت است که در محیط کارش اجازه ندهد آن چیزی که صلاح نمی‌داند جریان داشته باشد.» (کیهان، ۱۶ تیر ۵۹)؛ ناصر میناچی، وزیر ارشاد ملی، توضیح می‌دهد که: «مگر ما به خانم‌ها چه گفته‌ایم؟ در بخشنامه‌ها می‌گوییم پوشش را در این شرایط یک مقدار سالم‌تر و معقول‌تر کنید...» (کیهان، ۱۶ تیر ۵۹)؛ حتی بازارایان هم وارد میدان می‌شوند و نظر خود را مطرح می‌کنند «بازاریان مسلمان تبریز و شیراز، با نصب تابلوهایی در مدخل و انتهای محوطه‌ی بازار اعلام کردند که ورود بانوان و دوشیزگان بی‌حجاب به این بازار ممنوع است.»
[1] تاریخ سند مربوط به اردیبهشت ۱۳۴۰ تا تیر ۱۳۴۱ و به احتمال زیاد اوایل سال ۱۳۴۱ است.
