نگاهی به سرنوشت نخستین جریان غربگرا در تاریخ جمهوری اسلامی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سیاست خارجی دولت موقت بر برقراری رابطه مستمر با آمریكا استوار بود، لذا مهندس بازرگان و جریان نزدیک به او، حفظ رابطه با آمریكا را استراتژی مناسبی می‌دانست. دولت موقت در مواضع رسمی و غیررسمی خود این دیدگاه را ترویج می‌كرد كه قطع رابطه با آمریكا عاقلانه نیست و كشور به تداوم روابط با دولت آمریكا نیاز حیاتی و مُبرم دارد. بازرگان یك هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مصاحبه با خبرنگار نیویورك تایمز گفت: «دولت ایران مشتاق است روابط خوب خود با آمریكا را از سر بگیرد». وی در مصاحبه با نیوزویک تأکید کرد: «ما روابط دوستانه‌ای با ایالات متحده داشته‌ایم و میل داریم روابط دوستانه‌مان را با ایالات متحده و تمامی کشورهای جهان حفظ نماییم».

اشتیاق بازرگان به برقراری رابطه با آمریكا و صداقت وی در این امر برای آمریكا كاملاً محرز بود. كاردار سفارت آمریكا در یكی از یادداشت‌های خود، درباره اشتیاق بازرگان به حفظ روابط دوستانه با آمریكا می‌گوید: «مناسبات حسنه با ایالات متحده از اعتقادات شخصی نخست‌وزیر است، هنگامی كه دادن پست وزارت خارجه به [ابراهیم] یزدی مورد بحث بود، نخست‌وزیر از یزدی درباره‌ی این نكته پرسیده بود تا اینكه اطمینان حاصل كرد كه یزدی از مناسبات دوستانه با آمریكا پشتیبانی می‌كند».

بازرگان در مقابل همه‌ هجمه‌ها علیه آمریکا سینه سپر کرده بود و تا پای از دست رفتن دولت نیز پیش رفت: «امر مسلم این است که انقلاب ما رفته‌رفته از مرزهای ایران و از مبارزه با استبداد تجاوز کرده، داعیه‌ی خدمت به اسلام و رسالت جهانی را پیش گرفت و سپس هدف‌های ثانوی و از جهاتی اصلی آن، در افتادن با امپریالیسم آمریکا و صدور انقلاب برای نجات و برتری مستضعفان جهان گردید. اگر حالت جهانی ‌عام و دفاع انسانی را آن‌طور که محمد هیکل می‌گوید، از دست داده باشد ولی به‌لحاظ تازگی و اولویت اهداف یا اتخاذ سیاست‌های تاکتیکی، به‌طور خواسته یا ناخواسته، جهش آشکار به سوی مارکسیسم بین‌المللی کرده است. با مشت‌های گره‌کرده، جبین درهم‌رفته و یا مرگ‌خواهی و ستیزه‌جویی خود، بیشتر یادآور انقلاب‌های طبقات کمونیستی بوده تا ارائه‌دهنده‌ی چهره‌ی تابناک رحمة للعالمین محمدی». بازرگان حتی پس از استعفا از نخست‌وزیری بر این نكته تأكید داشت كه «ما روابط دوستانه‌ای با آمریكا داشته‌ایم و باید آن را حفظ كنیم».

کارتر، رئیس‌جمهور آمریکا تفاوت دیدگاه بازرگان با امام خمینی را اینگونه بیان می‌کند: «آیت‌الله [خمینی] برای پیروان خود، تصویر ما [آمریکا] را به زشتی شیاطین خارجی مجسم می‌کرد... اما مهدی بازرگان و اعضای کابینه‌اش که اکثراً تحصیل‌کرده‌ی غرب بودند با ما همکاری داشتند، آنها از سفارت ما محافظت می‌کردند و از ژنرال فیلیپ گاست که جای ژنرال هایزر را گرفته بود، محافظت می‌کردند تا بدون خطر رفت و آمد کند و برای ما پیام‌های دوستانه‌ای می‌فرستادند».

عباس امیرانتظام بارها در اعلام مواضع دولت موقت بر تداوم روابط حسنه با آمریكا تأكید كرد. وی که معاون نخست‌وزیر، سخنگوی دولت موقت و مورد علاقه و اعتماد بازرگان بود، به جرم جاسوسی برای سازمان سیا محکوم شد. در یكی از اسناد لانه‌ی جاسوسی در خصوص یكی از مصاحبه‌های او چنین آمده است: «او [امیرانتظام] به خبرگان گفت كه امیدوار است روابط با آمریكا به زودی به سوی بهبودی رود. در مورد فسخ قراردادهای نظامی امیرانتظام گفت كه فسخ تمام قراردادهای سابقی كه ایران قبلاً در آنها میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری كرده بود غیرعاقلانه است. او حتی غیرمستقیم به لزوم حضور متخصصان نظامی آمریكایی در ایران اشاره كرد».همین‌طور درباره‌ ابراهیم یزدی آمده است: «یزدی آن‌طور كه در تهران تایمز مورخ 23 ژوئن منعكس شده، شخصاً این مسئله را مطرح نموده است كه ایران نمی‌تواند به تنهایی به پیش برود. یزدی صریحاً به ادامه‌ی وابستگی به غرب اقرار دارد. وی تصریح داشت: گذشته، گذشته است و ایرانیان مردان عمل هستند و زمینه‌های بسیاری برای همکاری وجود دارد. ایران نیز به مرور زمان، نیازمند تکنولوژی و محصولات کشاورزی آمریکا خواهد بود».

سیاست بازرگان و دولت موقت در رابطه با آمریكا هیچ تشابهی با مواضع و آرمان‌های انقلاب نداشت. «اولِ انقلاب شهادت می‌دهد كه نهضت به اصطلاح آزادی، طرفدار جدی وابستگی كشور به آمریكا و در این باره از هیچ كوششی فروگذار نكرده است».در اسناد لانه‌ی جاسوسی به اختلاف عقیده میان امام و دولت وقت بر سر مسئله‌ رابطه با آمریكا اشاره شده است که «دولت موقت ایران و امام خمینی [ره] درباره‌ی ارزش مناسبات با آمریكا اختلاف‌نظر دارند. ماهیت ضد آمریكایی نظریات امام خمینی باعث شده است كه فعالیت‌های ضدآمریكایی افزایش یابد، درحالی‌كه دولت موقت ایران اهمیت مناسبات حسنه را با ما [آمریكایی‌ها] به رسمیت شناخته است. آیت‌الله و اطرافیان او چنین اهمیتی را به رسمیت نمی‌شناسند».

سرانجام دولت موقت به خاطر اصرار بر سر مواضع خود، یک روز بعد از تسخیر لانه‌ی جاسوسی ناچار به استعفا شد.