نمونه‌های تـاریخـی پیـوند مردم عـراق و ایـران

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ طی سال‌های اخیر، حضور و همراهی بی‌نظیر مردم ایران و عراق در کنار هم به طور بارزی قابل لمس و مشاهده بوده است. این همدلی به طور ویژه در مراسم پیاده‌روی اربعین خود را نشان می‌دهد؛ جایی که مردم ایران و عراق در کنار سایر شیعیان و علاقمندان به اهل بیت در همایشی بزرگ و با شعار «حب الحسین یجمعنا» دوشادوش هم مسیر نجف به کربلا را می‌پیمایند.

این تنها یک نمونه از پیوند مردم ایران و عراق است؛ این پیوند ریشه‌ در تاریخ دارد. همراهی و همدلی مردم ایران و عراق از دیرباز در مواقع حساس تاریخی بارها به صور مختلف به نمایش درآمده است. از نمونه‌های تاریخی این پیوند می‌توان به حمایت مردم ایران از مبارزات مردم عراق در برابر استعمار انگلیس، استقبال مردم عراق از امام خمینی در دوران تبعید، حضور رزمندگان عراقی در کنار رزمندگان ایرانی علیه رژیم بعث، حمایت مردم ایران از مردم عراق در برابر اشغال خاک این کشور توسط امریکا اشاره کرد.

همراهی مردم ایران با مبارزات استعمارستیزانه عراقی‌ها

از نمونه‌های تاریخی همراهی مردم ایران از آرمان‌های مردم و علمای عراق می‌توان به جنبش استقلال خواهی ملت عراق در برابر استعمار انگلیس اشاره کرد. متعاقب مبارزه روحانیون و علمای نجف علیه استعمار انگلیس، در اواخر خرداد و اوایل تیرماه 1302 دولت عراق بر روحانیون مقیم عتبات که خواهان استقلال عراق بودند محدودیت‌های شدیدی اعمال کرد. سپس با کمک انگلیسی‌ها تبلیغات وسیعی علیه روحانیت شیعه آغاز و زمینه تبعید آنان فراهم شد. بر این اساس، گروهی از علمای عراق به حجاز و گروهی دیگر به ایران تبعید شدند.

در چنین شرایطی، نشانه‌های پیوند مردم عراق و ملت ایران بروز و ظهور یافت: در نتیجه رسیدن این اخبار به تهران، هیجانی در اقشار مختلف مردم ایجاد شد. در تهران و چندین شهر دیگر ضمن تحریم کالاهای انگلیس، بازارها تعطیل گردید و تظاهراتی گسترده‌ بر ضد انگلیس و در حمایت از علمای نجف برپا شد. همچنین در اطلاعیه‌هایی که به همین مناسبت از سوی علمای ایران نشر یافت از دولت انگلیس به عنوان دشمن اصلی مسلمانان نام برده شد. اصناف و تجار تهران نیزبا انتشار اعلامیه‌هایی جداگانه ضمن محکوم کردن حرکت دولت عراق و در حمایت از ملت این کشور، سه روز تعطیل عمومی اعلام کردند.[1]

شهرستان‌ها نیز به حمایت از علمای نجف و آرمان‌خواهی ملت عراق به پا خواستند. بنابر گزارشی در اواخر تیر ماه «در بعضی ولایات هیجان شدیدی بروز نموده و [مردم] در صدد بعضی اقدامات بوده‌اند ولی برحسب تلگرافات هیئت دولت، از بعضی اقدامات جلوگیری شد و وعده دولت را منتظرندك»[2]گروهی از مردم ایران هم برای نشان دادن شدت خشم خود از سلطه انگلیس و حمایتشان از علما و مردم عراق، برایاستقبالازعلمای تبعیدی بهطرف كرمانشاهرفتند. انزجار مردم ایران از این اقدام دولت انگلیس به حدی بود که احمدشاه در تلگرافی به ژرژ، پادشاه انگلستان و نیز ملک فیصل، پادشاه عراق «سوء اثر این پیشامد در عالم اسلامی» را متذکر شد.[3]

در نتیجه این اقدام‌های سراسری و گسترده و حمایت همه جانبه از جنبش عراق،علمایتبعيدی پس از شش ماه مجددا به عراق بازگشتند. نتیجه این همدلی و همراهی مردم ایران و عراق، شکست استعمار و عقب‌نشینی استبداد از موضع خود بود.

استقبال تاریخی مردم عراق از رهبر نهضت اسلامی ایران

استقبال تاریخی مردم عراق از امام خمینی و همچنین همراهی مردم مسلمان عراق با آرمان‌های ملت ایران، یکی دیگر از نمونه‌های پیوند دو ملت عراق و ایران است. امام خمینی، پس از ورود به عراق ابتدا برای زیارت مرقد ائمه اطهار(ع) به شهرهای کاظمین، سامرا و کربلا شتافتند و یک هفته بعد به محل اقامت خود در نجف عزیمت کردند. در این میان، استقبال پر شور طلاب و مردم از ایشان در شهرهای مذکور، خود بیانگر آن بود که برخلاف تصور رژیم شاه پیام نهضت در عراق و نجف نیز هوادارانی یافته است.

عصر روز پنجشنبه 15/ 7/ 1344، وقتی امام خمینی همراه شهید سید مصطفى و انبوهى از روحانیان نجف و کاظمین به طرف سامرا حرکت کردند، انبوهى از برادران سنى و شیعه همراه با علما و روحانیان خود، به استقبال امام شتافتند و با شعار «یعیش الخمینى ـ فلیسقط الشاه» از امام استقبال کردند. استقبال مردم عراق فقط محدود به سامرا نشد، بلکه در کربلا و نجف نیز موراد مشابهی رخ داد. آيت­الله اشرفي شاهرودي درباره­ نحوه استقبال از امام و ورود ايشان به كربلا چنين مي‌گويد: «امام خميني عصر روز جمعه راهي زيارت مرقد سالار شهيدان حضرت ابا­عبدالله الحسين شدند و در ميان انبوه طلاب و مؤمنين كه تا مسيب وسط راه كربلا و كاظمين آمده بودند، وارد كربلاي معلي شدند».

امام خمینی بعدازظهر روز جمعه، عازم نجف شدند. شرح استقبال از امام در نجف اشرف از زبان آيت‌الله اشرفي شاهرودي، كه خود در اين مراسم حضور داشتند، حاکی از پیوند ملت عراق با نهضت اسلامی مردم ایران است: «...امام در بعدازظهر جمعه، بيست و سوم مهرماه 1344 از كربلا راهي نجف اشرف شدند. استقبال باعظمت و بي‌سابقه‌ علما و طلاب نجف كه تا نيمه‌ راه منطقه‌ »خان نص» شتافته‌بودند، منظره‌ اشتياق عجيبي را ايجاد كرده بود».

آيت‌الله مسلم ملكوتي كه در اين مراسم حضور داشت، فضا و شكوه مراسم آن روز را ‌چنين توصيف مي‌كنند: «... وقتي خبر تشرفِ امام به نجف در ميان طلاب و فضلا و مردم پيچيد، شور و شعفِ عجيبي ميان آنها به‌وجودآمد. فضاي حاكم بر نجف به‌گونه‌اي شد كه حتي بعضي از آقاياني كه با طرز تفكر و نهضت حضرت امام چندان موافق و خوش‌بين نبودند، نتوانستند در نجف بمانند و براي استقبال به بيرون از نجف نيايند... محل تجمع استقبال‌كنندگان منطقه‌ «خان نص» بود... آن روز اين منطقه پر از ماشينِ شخصي و مسافربري شده بود. اين مراسم به مراتب پرشورتر از استقبال كربلا بود».

آيت‌الله ملكوتي ادامه می‌دهد: «[وقتی] ماشينِ حاملِ حضرت امام به سمت نجف به راه ‌افتاد و ماشين‌هاي مشايعت‌كنندگان هم در پشت سر معظم‌له به‌حركت درآمدند. يك كاروان عظيم و پرشكوهي به‌وجود آمده‌بود كه شايد نجف تا آن روز همچون اجتماع و كارواني به‌خود نديده بود. اين كاروان از سمت شارع كوفه وارد نجف شد. تمام مردم نجف از اقشار و طبقات مختلفِ بازاري و غيربازاري از خانه‌هاي خود بيرون آمده و در دروازه‌ شهر و كنار خيابان‌هاي اصلي به انتظار ورود حضرت امام نشسته بودند. از شارع کوفه گذشتيم. به ساحت­الامير رسيديم و از آنجا به فلكه‌ امام كه به حرم کوفه منتهي مي‌گردد وارد شديم. همه‌ جا مملو از جمعيت بود كه هركدام به نوعي ابراز احساسات مي‌كردند.»[4]

آيت‌الله سيدمحمد بجنوردي هم درباره‌ نحوه‌ استقبال ملت عراق از امام در حرم حضرت امام علي(ع) چنين مي‌گويد: «امام به اتفاق همراهان به نجف وارد و يکسره به طرف حرم امام علي(ع) رفتند. آنجا مردم عرب برخورد عجيبي با ايشان کردند؛ يعني به‌قدري جمعيت زياد بود و اطراف امام را گرفته ‌بودند و دست‌هايشان را مي‌بوسيدند و اصلاً معرکه بود. واقعاً جان امام در خطر بود و فشار زيادي وجود داشت. ايشان زيارت سريعي کردند و از حرم خارج شدند». این واقعه تاریخی در آغاز راه مبارزه مردم ایران با رژیم پهلوی، حکایت از پیوند عمیق مردم عراق و ایران داشت و ملت عراق در استقبال باشکوه از امام خمینی همراهی خود را با نهضت اسلامی نشان دادند. علاوه بر این بزرگانی همچون شهید صدر، پیوند مردم ایران و عراق را مستحکم‌تر می‌ساختند.

پیوند ایران و عراق علیه رژیم بعث

حضور رزمندگان عراقی در جنگ تحمیلی علیه رژیم بعث از دیگر نمونه‌های تاریخی همراهی مردم عراق با مردم ایران است. در جنگ تحمیلی تا پیش از عملیات بیت‌المقدس نیروهای مجاهد عراقی به صورت داوطلبانه در کارهای تخصصی مانند تکنسین فنی، مترجمی اسرای رژیم بعث و شنود مکالمات بی‌سیم بعثی‌ها در برخی یگان‌ها نقش داشتند. چنانکه محسن رضایی می‌گوید: «بعد از آزادسازی خرمشهر تصمیم گرفته شد تا تیپی با استفاده از نیروهای عراقی سازماندهی شود تا در جریان پیشروی در خاک عراق و ورود به شهرها و روستاهای عراق نقش داشته باشند و پس از مدتی بتوانند مستقل بشوند و به عراق برگردند و در راستای آرمانشان که سرنگونی رژیم بعثی صدام بود فعالیت کنند.»

بنابراین مجاهدین عراقی در قالب سپاه بدر در جنگ تحمیلی علیه رژیم بعث وارد میدان شدند. حاجی سلام‌الدیراوی از مسئولان شاخه نظامی سپاه بدر درباره سازماندهی نیروهای عراقی در جنگ تحمیلی می‌گوید: «سپاه بدر در ابتدا تيپ شهيد صدر بود. يعني تعدادي از مجاهدين شيعه عراقي كه به ايران رفتند و به ولايت فقيه اقتدا كردند اين تيپ را تشكيل دادند و بعد از تشكيل به فرماندهي شهيد اسماعيل دقايقي كه از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در جنگ بود به صورت سازماندهي شده وارد جنگ شدند».

ابو احمد النداوی از رزمندگان سپاه بدر هم در این رابطه عنوان می‌کند: به غیر از افرادی که اصالت ایرانی باعث اخراجشان از عراق شده بود مهاجرین دیگری هم اوایل انقلاب راهی ایران شدند. کم کم تعداد این مهاجرین زیاد شد و گروهان شهید صدر به گردان تبدیل شده و سپس تیپ 9 بدر به فرماندهی شهید اسماعیل دقایقی تشکیل و در زمان عملیات کربلای 5 به لشکر تبدیل شد. به گفته عبدالحافظ سالممدیر مرکز الوثائقی للمقاومه الاسلامیه العراق: این نیروها تقریبا در همه عملیات‌ها حضور مستمری داشتند که می‌توان از کربلای 4، کربلای 2، بیت المقدس، عاشورای 4، شاخ شمیران، بستان و حتی آزادی خرمشهر به عنوان نمونه یاد کرد.

وی درباره آمار شهدای عراقی جنگ تحمیلی نیز می‌گوید: «عراقی‌های بسیاری در 8 سال جنگ با رژیم بعث به شهادت رسیدند اما آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. به صورت تقریبی می‌توان گفت که بیش از 1500 تن از مجاهدین عراقی به فیض شهادت نائل آمدند که بیش از 950 تن از آنان را نیروهای سپاه بدر تشکیل می‌دهد».

واکنش مردم ایران به تجاوز آمریکا به خاک عراق

حمایت مردم ایران از مردم عراق در مقابل حمله وحشیانه امریکا به این کشور نمونه دیگری از همراهی و پیوند مردم ایران و عراق بود. متعاقب حمله نظامیان امریکا به خاک عراق، مردم ایران به حمایت و پشتیبانی از ملت عراق به پا خاستند و این تجاوز را محکوم کردند. در تاریخ 8 فروردین 1382 در تهران، مردم بعد از نماز جمعه دست به راهپیمایی گسترده‌ای علیه این اقدام امریکا زدند و خواستار کمک‌های انسان دوستانه به مردم عراق شدند. شرکت کنندگان در تظاهرات ضد جنگ با صدور قطعنامه‌ای «تجاوز غیرقانونی امریکا، انگلیس و متحدان آن‌ها به خاک عراق را محکوم کردند و خواهان آتش بس فوری، توقف سریع جنگ و خروج ارتش مهاجم از کشور همسایه عراق شدند». در این قطعنامه ضمن محکوم نمودن این جنایات غیر انسانی امریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی آمده است: «ملت ایران با طرفین درگیر در جنگ نفت اختلافات عمیق و جدی دارد و تنها مدافع عزت مسلمین و دفاع از مظلومین و دشمن ظالمین است».

علاوه بر تهران در شهرستان‌ها نیز مردم به حمایت از ملت مظلوم عراق این جنایت امریکا را محکوم کردند و خواستار پایان جنگ شدند. روزنامه اطلاعات در گزارشی مورخ 9 فروردین 1382 می‌نویسد: «ده‌ها هزار ایرانی نمازگزار، ظهر روز جمعه با برگزاری راهپیمایی در شهرهای مختلف، حمله نظامی امریکا به خاک عراق را محکوم کردند». بنابر این گزارش؛ ایرانیان مقیم سوریه و زائران ایرانی نیز پس از اقامه نماز جمعه از مصلی امام خمینی (ره) که در جنب مرقد مطهر حضرت زینب (س) واقع است تا میدان «حجیره» منطقه زینبیه، برای اعلام همبستگی با ملت‌ عراق و محکوم کردن حمله امریکا به عراق تظاهرات کردند.

این موارد تنها نمونه‌هایی تاریخی بود که پیوند مردم ایران و عراق را نشان می‌داد. این پیوند ناگسستنی که ریشه در اعماق تاریخ دارد امروز هم در همایش بزرگ پیاده‌روی اربعین به منصه ظهور رسیده است و جهانیان شاهد آن هستند.