نتایج احداث راه‌آهن سراسری در دوران رضاخان
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در سال 1304 تصمیم به احداث راه آهن سراسری شمال به جنوب گرفته شد. اما آیا می‌دانید در آن سال‌ها چه ضرورتی برای احداث این خط آهن وجود داشت؟
پاسخ این سوال در کتاب «سرگذشت دیکتاتور» که در قالب دانستنی‌های انقلاب اسلامی توسط موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده درج شده است. در این کتاب می‌خوانیم: دلیل و تائیدی که می‌توان بدان تمسک جست تا پی ببریم که نقشه‌ای از پیش تعیین شده و بدون ملاحظه‌ی منافع ملی در کار بوده است، علاوه بر مسئله حفظ رژیم و نیز موضوع کنترل قیام‌ها که نیازمند وسیله عبور و مرور سهل و آسان برای نیروهای نظامی بود، روشی مستقیم نیز به منظور حفظ منفعت دولت استعماری انگلیس شمرده می‌شد.
احداث راه‌آهن در آن دوره، با توجه به ضرورت‌های کشور و مشکلاتی که در پی داشت، برای کشور چندان مفید نبود. جان فوران می‌نویسد: «احداث این خط آهن 850 مایلی سراسری، در واقع به هدر رفتن منابع بود. طرحی پرهزینه که پیامدهای ناگوار چندی داشت. تورم زا بود، هدف‌های اقتصادی چندانی نداشت و از هیچ یک از شهرهای عمده [جز تهران] عبور نمی‌کرد. سطح عمومی زندگی را پایین می‌آورد و هزینه‌ی آن از طریق مالیات قند و چای تامین می‌شد. احداث جاده‌های ماشین‌رو با یک و نیم درصد این هزینه امکان‌پذیر بود. به نظر عمده‌ترین عملکرد آن، ایجاد امنیت داخلی در جنوب بود؛ چون امکان بسیج و اعزام نیرو را آسان می‌کرد. در شمال نیز موجب بهبود وضع بازرگانی با شوروی شد و بنابراین تصادفی نبود که املاک رضاشاه در مازندران با احداث راه‌آهن ارزش بیشتری پیدا کرد.»
بیشتر مورخان بر این عقیده‌اند که رضاشاه، راه‌آهن سراسری ایران را برای جلب رضایت انگلیسی‌ها و تامین مقاصد نظامی آنان احداث کرد. راه‌آهنی که هدفی جز ایجاد راهی سهل و آسان برای انتقال نیروهای انگلیسی از جنوب به شمال کشور نداشت. هدف‌های نظامی انگلستان ایجاب می‌کرد که در صورت پیشروی شوروی‌ها، بتواند به سرعت نیروهای خود را به شمال کشور منتقل کند. در حالی‌که منافع اقتصادی ایران مستلزم عبور راه‌آهن از بندرهای مهم و پیوند شهرهای بزرگ به یکدیگر بود.
