دخالت قوای متفقین در انتخابات مجلس شورای ملی در سبزوار
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در شهریور سال 1320، با ورود قوای متفقین به ایران و اشغال بخشهایی از خاک کشور، همه شئون زندگی مردم – سیاسی، اقتصادی و اجتماعی – تحت تاثیر این هجوم قرار گرفت. متفقین که با خود قحطی و نکبت را برای مردم ایران به ارمغان آوردند، در مسائل سیاسی به ویژه انتخابات هم دخالت میکردند.
در بخشی از کتاب «انقلاب اسلامی در سبزوار» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، درباره عدم پایداری ارتش رضاخان دربرابر قوای متفقین و نیز دخالت ارتش بیگانه در انتخابات میخوانیم: به محض ورود قوای متفقین به سرزمینهای شمالی و شرقی ایران، لشكر نُه شرق که مسئول حفاظت از شهر و مناطق مرزي بود، بهجاي مقاومت در برابر قواي بيگانه در روز 6 شهريور1320 با رسيدن دستوري از مرکز، بهسمت تهران عقبنشيني كرد و به همراه هنگ توپخانه راهي تهران شد.
ورود متفقین به سبزوار علاوه بر رواج قحطی و کمبود نان، پیامدهای دیگری نیز داشت. از جمله پيامدهاي ورود متفقين به کشور، دخالت آنان در مسائل سياسي بود. مداخلهي قوای بیگانه بهحدي بود که گاه آزادي عمل را از ادارات دولتي و مأموران حکومت سلب ميکرد. مثلاً در انتخابات هر شهر دخالت ميكردند و کانديدايي را تقويت ميكردند که با سياستهاي آنان همسو بود و گاه نامزدهاي مخالف خود را با هر بهانهاي که بود از آن شهر تبعيد ميکردند. اینک به نمونهای از دخالت قوای بیگانه در انتخابات مجلس شورای ملی اشاره میکنیم:
سال 1322 مصادف با برگزاري چهاردهمين دورهي انتخابات مجلس شوراي ملي بود. در سبزوار آقايان عبدالقديرآزاد، سيدمحمد طباطبايي، محمدپروين گنابادي، ميرزاحسن متولي و عدهاي ديگر نامزد اين دوره از انتخابات بودند.
نکتهي حائز اهميت، دخالتهاي مستقيم نيروهاي شوروي مقيم سبزوار در اين دوره از انتخابات است. گزارش ارسالشده به وزارت کشور بهخوبي اين حقيقت را آشکار ميكند و نشان از آگاهي و هوشياري چند تن از سياسيون سبزوار دارد. متن گزارش به اين قرار است: «ضمن جريان انتخابات سبزوار سرکنسول شوروي شکايت نمود، چند نفر در سبزوار برضد شوروي تظاهرات و تشبثات ميان مردم مخصوصاً در بازار نموده تحريکات ميکند و تعقيب آنها را تقاضا نموده. از فرمانداري سبزوار نيز گزارش رسيده مبني بر اينکه اسماعيل وجدي و چند نفر ديگر برخلاف انتظامات رفتار و در ميان بازار تحريکات نموده، بهاينعنوان که نبايد گذاشت به ميل شورويها نمايندگان بلشويک از سبزوار انتخاب شوند، بايد انتخابات را به هر قيمتي شده برهم بزنيم. کنسول شوروي مقيم سبزوار فرمانداري را ملاقات کرده، تعقيب محرکين را خواسته بودند، به فرمانداري پاسخ داده شد با اجراي لازم در صورت صحت مطلب طبق دستوري که از طرف دولت نسبت به موارد صادر شد اقدام نمايد. بنابراين فرمانداري پس از خاتمهي انتخابات شهر سبزوار و چهار حوزه که فقط در يک حوزه شمارش آن باقي بوده، پنج نفر محرکين قضيه را بازداشت به مشهد فرستاد.»
پنج تنِ بازداشتشده، اسماعيل وجدي، حسين مجمعالصنايع، سليمان صبوري، ميرزاحسين علوي و ميرزاعلينقي علوي بودند. بنابرگزارشي که ستوانيکم شاهين، فرمانده گروهان ژاندارمري سبزوار، به فرمانداري اين شهرستان ارسال کرد، سه نفر اخير با عزيمت به ششتمد از برگزاري انتخابات و در واقع از انتخاب نامزد متمايل به سياست شورويها توسط مردم جلوگيري كردند. فعاليتهاي آنان حتي به درگيري مسلحانه هم انجاميد. اين موضوع باعث شد تا ژاندارمري سبزوار وارد عمل گردد و پس از بازداشت و انتقال نامبردگان به شهرباني خواستار تبعيد آنان شود.
از مخالفان سرسخت متفقين عبدالقدير آزاد بود. او پس از جدايي از حزب توده، با همکاري دوستانش، که سابقهي مخالفت با حکومت پهلوي را داشتند، حزب استقلال را در مهرماه 1320 تأسيس کرد. روزنامهي آزاد، ارگان اين حزب بود. طبق آنچه آنان خود اعلام کرده بودند، حزب استقلال حزبي ملي بود که با تکيه بر نيروي مردمي با هرگونه دخالت نيروهاي خارجي در ايران مخالفت ميکرد. در اين زمان که آزاد خود از سبزوار نامزد انتخابات شده بود، با درج مقالاتي در روزنامهاش اقدامات متفقين را نقد كرد و مطالبي را عليه آنان به چاپ رساند. همين فعاليتهاي او عليه نيروهاي متفقين بود که مانع راهيابي او به مجلس در اين دوره شد.