آیت‌الله منتظری چگونه قائم مقام شد؟
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از مخاطبان بخش «شما بپرسید» سوال خود را در این بخش اینگونه مطرح کرده است: «سمت قائم‌مقام رهبری چگونه به وجود آمد؟ و چه‌کسی آیت‌الله منتظری را به این سمت منصوب کرد؟»
دکتر مرتضی میردار معاون تدوین تاریخ‌شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به این سوال گفت: در دوران تبعید حضرت امام، در شرایطی که انقلابیون، دسترسی اندکی به رهبری نهضت داشتند، اغلب به آقای منتظری رجوع می‌شد و ایشان به عنوان یکی از شاگردان امام، امور را پیش می‌برد. این سابقه انقلابی موجب شد که از زمان حضور امام در پاریس، مسئله جانشینی آقای منتظری در بین مردم تاحدودی جا بیفتد.
میردار با بیان اینکه در آن دوره، بسیاری از انقلابیون و مبارزین از آقای منتظری تبعیت می‌کردند افزود: این نظر که در دوره مبارزه با رژیم شاه، آقای منتظری نفر دوم بعد از امام هستند کاملا پذیرفته شده بود و اغلب روحانیون مبارز نیز از آقای منتظری حمایت می‌کردند. رهبر معظم انقلاب هم در خاطراتشان فرموده‌اند که از اوایل انقلاب سعی مبارزین بر این بود که برای آقای منتظری «یک تمیز و تشخصی» فرض شود. ایشان می‌گویند بعضی از آقایان – از جمله نهضت‌آزادی‌ها – از اینکه روحانیون حساب ویژه‌ای روی آقای منتظری باز کرده‌اند احساس نارضایتی می‌کردند.
وی ضمن ترسیم فضای اولیه انقلاب ادامه داد: اوایل پیروزی انقلاب هم به‌خصوص هنگامی‌که برای امام کسالت پیش می‌آمد، این پرسش مطرح می‌شد که اگر برای امام اتفاقی رخ دهد، تکلیف رهبری انقلاب چه خواهد شد؟ در مواجهه با این سوال، اکثر پاسخ‌ها متوجه آیت‌الله منتظری بود.
معاون تدوین تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی عنوان درباره نحوه انتخاب آیت‌الله منتظری به قائم‌مقامی گفت: مجلس خبرگان رهبری در ۲۵ تیر ۱۳۶۴ طی یک جلسه، آیت‌الله منتظری را به عنوان قائم‌مقام رهبر جمهوری اسلامی انتخاب کردند. البته در قانون اساسی منصبی با عنوان «قائم مقام» پیشبینی نشده بود و در آن برهه، این عمل خبرگان بر خلاف قانون اساسی تعبیر شد.
میردار با اشاره به خاطره آیت‌الله محمد محمدی‌گیلانی از ملاقات با امام خمینی در سال 64 و در جریان انتخاب آیت‌الله منتظری به قائم‌مقامی یادآور شد: آقای گیلانی در آن جلسه از تلاش خبرگان برای انتخاب آقای منتظری ابراز نگرانی می‌کند و این انتخاب را عجولانه و ناپخته می‌داند.
وی ادامه داد: آقای محمدی گیلانی خطاب به امام می‌گوید به آقای هاشمی بگویید بهتر است موضوع قائم‌مقامی آقای منتظری اصلا در مجلس خبرگان مطرح نشود، چراکه ایشان از عهده‌ی این کار برنمی‌آید.
میردار افزود: طبق خاطرات آقای گیلانی، امام ضمن موافقت با اظهارات ایشان از اینکه آیت‌الله منتظری ظرفیت لازم را برای رهبری ندارد و بیت ایشان محل رفت و آمد افراد ناصالحی است که برای وی نیز مشکل‌آفرین شده‌اند، اظهار نگرانی کردند.
معاون تدوین تاریخ‌شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی با بیان اینکه حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی نقش مهمی در تثبیت قائم‌مقامی آیت‌الله منتظری داشت ادامه داد: مرحوم هاشمی در یکی از دیدارهای خود با امام، از موضوع قائم‌مقامی اقای منتظری دفاع کرده و استدلال می‌کند که انتخاب ایشان به این سمت عاقلانه و منطقی است.
وی تاکید کرد: با وجود اینکه امام خمینی از ابتدا با انتخاب آقای منتظری موافق نبودند، اما با تصمیم مجلس خبرگان مخالفت صریح نکردند.
