از آزادسازی خاک کشور تا پیشروی در عراق / ضربه رزمندگان به حامیان صدام

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پس از اجرای موفق دو عملیات والفجر2 و 3، بار دیگر ابتکار عمل در جبهه‌ها به‌دست ایران افتاد و مسئولان کشور به ادامه‌ی عملیات‌های نظامی امیدوار شدند. به‌طوری‌که نتیجه‌ی این دو عملیات باعث افزایش روحیه‌ی نیروهای ایرانی شد و فرماندهان سپاه و ارتش و مسئولان کشور را به‌منظور اجرای عملیات بعدی راضی کرد.

رژیم عراق به تلافی شکست در عملیات مزبور، حملات هوایی را در دستور کار خود قرار داد و در تاریخ 1362/5/19 شهر گیلانغرب را آماج حملات هوایی خود قرار داد که طی این حمله 50 نفر شهید و حدود 500 نفر نیز زخمی شدند. شدّت حملات و عمق فاجعه چنان بود که در استان باختران(کرمانشاه) دو روز عزای عمومی اعلام شد. در تاریخ 1362/5/22 شهر اندیمشک را بمباران کرد و در تاریخ 1362/6/10 و 1362/6/18 به شهر مریوان و روستای زرآب حمله کرد. همچنین حملات چندباره‌ای را به شهرهای دزفول و اندیمشک انجام داد.

تحوّلات جنگ در اواخر مهر 1362 به عملیات والفجر4 ختم شد. این عملیات از روز 27 مهرماه 1362 به‌‌مدت‌ 10روز و در محور بانه- مریوان، در مناطق کوهستانی استان کردستان ایران و از اطراف شهر سردشت تا مریوان، در منطقه‌ای به وسعت 160 کیلومتر مربع در حوالی پنجوین عراق با رمز «یاالله، یاالله، یاالله» و در جهت: 1- انهدام وسیع نیروهای دشمن. 2- خارج‌کردن شهرهای مرزی از تیررس دشمن. 3- آزادسازی ارتفاعات استراتژیک. 4-دادن پاسخ قاطع به جنایات وحشیانه‌ی رژیم بعثی عراق» آغاز شد.

نیروهای شرکت‌کننده در این عملیات متشکل از نیروهایی از ارتش، سپاه، ژاندارمری و پیشمرگان مسلمان کرد بودند. فرماندهی و هدایت عملیات را قرارگاه حمزه‌ی سیدالشهدا(ع) برعهده داشت. یگان‌های تحت امر این قرارگاه عبارت بودند از: لشکر 14 امام‌حسین(هفت گردان پیاده، یک گردان تانک، یک گروهان مکانیزه و یک گردان توپخانه)؛ لشکر 8 نجف (هفت گردان پیاده، دو گردان تانک، دو گردان مکانیزه و یک گردان توپخانه)؛ لشکر 41 ثارالله (چهار گردان پیاده، یک گروهان مکانیزه و یک آتشبار توپخانه)؛ لشکر 25 کربلا (شش گردان پیاده و یک آتشبار توپخانه)؛ لشکر 17 علی بن ابیطالب(هشت گردان و یک گروهان پیاده و یک گروهان مکانیزه و یک آتشبار توپخانه)؛ لشکر 5 نصر (9 گردان پیاده، یک گروهان مکانیزه و یک آتشبار توپخانه)؛ تیپ مستقل 44 قمر بنی‌هاشم(هفت گردان پیاده، یک گردان تانک و یک گروهان مکانیزه) از سپاه و لشکر 28 پیاده‌ی کردستان: تیپ 2 پیاده‌ی لشکر 21 حمزه؛ گروه رزمی سلمان از ارتش و همچنین یگان توپخانه، شامل: در حدود 11 گردان توپخانه از ارتش و سپاه.

هدفِ اصلی این عملیات، آزادسازی بخشی از سرزمین‌های کشور و تصرّف پیشرفتگی و دهانه‌ی شیلر و مسدودساختن راه عبور افراد مسلح احزاب کرد وفادار به عراق و تأمین شهر پنجوین بود. همچنین اینکه شهرهای بانه و مریوان در استان کردستان و جاده‌های ارتباطی آنها از زیر آتش توپخانه‌ی ارتش بعثی خارج شود و این شهرها امنیت لازم را برای زندگی مردم داشته باشند.

ایران با این عملیات قصد داشت شهرهای مرزی بانه و مریوان را از تیررس توپخانه عراق خارج کرده و ضدانقلابیونِ کرد حامی عراق را سرکوب کند. عراق نیز مدعی بود که این حملات در حوزه‌ی نفتی کرکوک و برای تجزیه‌ی مناطق کردستان عراق اجرا شده است.

درهرصورت، عملیات در دو مرحله و از دو محور عمده(بانه و مریوان) طراحی شد: مرحله‌ی اول: تأمین ارتفاعات لری، گرمک و کنگرک در محور بانه و تأمین ارتفاعات پنجوین (زله)، مارو و خلوزه در محور مریوان.

مرحله‌ی دوم: تصرّف ادامه‌ی ارتفاعات سورن و کانی‌مانگا، که در نتیجه ارتفاعات سورن به سورکوه را به هم متصل می‌کرد.

اما چون عملیات در مرحله‌ی اول و دوم به نتایج موردنظر نرسید مرحله‌‌ی سوم‌ نیز ‌روز دوم آبان‌‌ماه 1362 آغاز شد. سپاه‌ پاسداران‌ تنها با 25 گردان‌ وارد عمل‌ شد و در مجموع‌ هزار کیلومتر مربع‌ شامل 300 کیلومتر از اراضی ایران‌ و 700 کیلومتر از اراضی عراق‌ آزاد شد و معابر نفوذی گروهک‌های ضدانقلاب‌ به‌ داخل‌ ایران‌ در دره‌ی‌ شیلر مسدود شد.

از مسائل مهم در این عملیات استفاده عراق از بمب‌های شیمیایی بود که تلفاتی بر نیروهای ایرانی وارد آورد. همچنین، همکاری منافقین با نیروهای عراقی از نکات قابل‌ توجه در این عملیات بود.

هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه‌ی 29 مهر 1362، عملیات والفجر 4 را پاسخی به سوپراتاندارها، حامیان صدام، قارون‌های خلیج‌فارس و اربابانشان دانست.

بااین‌حال عملیات والفجر 4 برای ایرانیان نتایجی دربر داشت، از جمله اینکه ایران 20 تا 25 کیلومتر به داخل کوهستان‌های عراق پیش رفت و حدود 130 تا 200 کیلومتر مربع از خاک عراق را تصرّف کرد. ایران به یک مایلی پنجوین رسید و کنترل دره‌ی شیلر را به‌دست گرفت. بنابراین در 120 تا 130 کیلومتری خط لوله‌ی نفتی عراق به ترکیه که از نزدیکی شهر کرکوک شروع می‌شد، مستقر شدند. علاوه بر مقدار زیادی تانک و خودروی زرهی، توپ، مهمات، دستگاه‌های مین‌یاب و... منهدم کردند. در این عملیات سردار علی رضائیان‌ فرمانده‌ قرارگاه‌ مقدم‌ حمزه‌‌ی سیدالشهدا در منطقه‌ به‌ شهادت‌ رسید.

منبع: تاریخ تحولات سیاسی جمهوری اسلامی ایران(جلد هفتم)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی