چرا مطالعه کتاب «جریان شناسی اسلام التقاطی» مهم است؟

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «جریان شناسی اسلام التقاطی» عنوان کتابی است که اخیرا توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. موضوع این تحقیق، یکی از مهمترین و در عین حال پر رمز و رازترین مباحث تاریخ اسلام است. حجت الاسلام والمسلمین دکتر قاسم روانبخش، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این کتاب می کوشد به شناخت جریان التقاطی در ساحت ارزش های سیاسی بپردازد. نویسنده که سال با پژوهش گسترده در این عرصه و حضور در ده ها مناظره و سخنرانی پیرامون این موضوع، اندوخته های فراوانی کسب کرده، حاصل این اندوخته ها را در کتاب «جریان شناسی اسلام التقاطی» در برابر دیدگان مخاطبان قرار داده است.

به بهانه هفته کتاب، با نویسنده کتاب «جریان شناسی اسلام التقاطی» گپ و گفت زدیم تا هم درباره این کتاب و هم پیرامون جریان التقاط، بیشتر بدانیم.

مشروح مصاحبه مرکز اسناد انقلاب اسلامی با حجت الاسلام قاسم روانبخش را در ادامه می خوانید:

بسم الله الر حمن الرحیم. به عنوان اولین سوال، چه شد که این موضوع را به عنوان یک تحقیق انتخاب کردید؟

حجت الاسلام روانبخش: بسم الله الر حمن الرحیم. بیانی قریب به این مضمون از حضرت امام(ره) دیدم که فرموده بودند: تفکر التقاطی بسیار خطرناک است و موجب انحراف اسلام می‌شود. شما در آینده بیشتر با این تفکرات التقاطی مواجه خواهید بود و خطرات آن را بیشتر حس خواهید کرد.

همین تلنگر باعث شد به بررسی جریان‌هایی که دچار التقاط شده اند بپردازم و دلایل التقاط آنها را بررسی کنم. از همین رو وارد پژوهش در این عرصه شدم تا هم این جریانات را به مردم و نخبگان جامعه معرفی کنم و هم مردم را با خطرات این گروه‌ها بیشتر آشنا کنم.

به نظر شما شناخت این تفکر چه کمکی به مردم می کند؟

حجت الاسلام روانبخش: این گروه‌ها ممکن است کشور، جامعه و انقلاب ما را تهدید کنند؛ از همین رو مردم برای اینکه از تهدیدات این جریانات در امان باشند باید نسبت به این گروه‌ها شناخت پیدا کنند.

شما در کتاب، جریانات التقاطی را تقسیم بندی کرده‌اید؛ لطفا کمی درباره این تقسیم بندی صحبت کنید. در تقسیم بندی شما، این گروه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شود؟

حجت الاسلام روانبخش: جریان‌های التقاطی به جریانات 1- اسلام ومارکسیست 2- اسلام و لیبرالیست 3- اسلام و ملی گرایی 4- اسلام و جمعی از گرایشات، تقسیم می شوند.

نمونه بارز اسلام و مارکسیست، سازمان مجاهدین خلق است. حزب کارگزاران نمونه‌ای از التقاط اسلام و لیبرالیسم است. آقای مرعشی سخنگوی حزب، این قضیه را کاملا پذیرفته و رسما هم اعلام کرده که مبانی فکری‌شان را از اسلام و لیبرالیسم گرفته‌اند؛ این را در اساسانامه‌شان هم آورده‌اند. برای تفکر التقاطی اسلام و ملی‌گرایی می‌توان به نهضت آزادی اشاره کرد. آقای بازرگان و شاگردان دکتر مصدق این تفکر را پایه‌گذاری کردند. تفکر اصلاح طلبی در ایران نیز نوعی تفکر التقاطی اسلام و ملی گرایی و لیبرالسم می‌باشد.

اولین نمونه التقاط در اسلام در کدام برهه تاریخی مشاهده شد؟

حجت الاسلام روانبخش: آغاز التقاط به صدر اسلام برمی‌گردد، ولی ما در این کتاب از تفکر التقاطی اسلام و مارکسیست شروع کردیم. سازمان مجاهدین خلق گروهی بودند که قبل از انقلاب تأسیس شد. این گروه متشکل از بچه مسلمان‌هایی بود که هم می‌خواستند از اسلام بهره ببرند و هم می‌خواستند از مکتب بشری مارکسیست بهرمند شوند. بخشی از اسلام و بخشی از مارکسیست را در هم آمیختند. جنبه‌های سیاسی و حکومتی مانند اقتصاد را از مارکسیست گرفتند. چه بسا مدل حکومتی‌شان را هم از مارکسیست اخذ کردند. مبانی اعتقادی‌شان مانند اعتقاد به خدا و قیامت را از اسلام گرفتند. در نهایت هم کارشان به کفر و الحاد کشیده شد.

بعد از انقلاب تفکر التقاطی اسلام و لیبرالیسم مشاهده شد. جریان‌های ملی گرا و غربگرا به سمت این نوع تفکر پیش می‌روند. نمونه این تفکر در دولت بنی‌صدر و بعدها در دولت کارگزاران مشاهده می‌شود. تفکر دولت آقای هاشمی و دولت آقای خاتمی ترکیبی از اسلام و لیبرالیسم بود.

درباره سیر التقاط مجاهدین خلق هم برایمان بگویید.

حجت الاسلام روانبخش: سازمان مجاهدین خلق قبل از پیروزی انقلاب فعال بودند. در سال 52 این گروه الحاد خود را اعلام می‌کند. آنها بیانیه‌ای رسمی صادر کرده و مارکسیست شدن خود را علنی می‌کنند. بعد از پیروزی انقلاب که فضای سیاسی آزاد شده بود، سازمان مجاهدین خلق مجددا به تفکر التقاطی خود برگشت. منافقین در آن ایام شعارهای اسلامی سر می‌دادند و حتی شعارهایی هم در تبعیت از امام و ولایت فقیه به زبان می راندند. اما در واقع این پوشش اسلامی برای فریب مردم بود. نهایتا این‌ها در دام آمریکا افتادند و شعار اسلام و مارکسیست یک شعار صوری بود. بدین ترتیب جریانی که از بدو تاسیس به دنبال مبارزه با امپریالیسم آمریکا بود، رسما در دام آمریکا گرفتار شد. امروز دیگر برای سازمان مجاهدین خلق، اسلام و مارکسیست تفاوتی ندارد. آنها فقط تا حدودی ظواهر اسلامی را رعایت می کنند. اعضای سازمان امروز تبدیل به ایادی آمریکا شده‌اند. امروز سازمان شبیه به یک فرقه مذهبی شده که مسعود و مریم رجوی هر چه گفتند، اعضا باید بدون چون و چرا اطاعت کنند. مسعود و مریم برای اعضای سازمان به منزله خدا هستند. این شیوه عقیدتی که در سازمان رواج دارد کفر مطلق است.

درباره نهضت آزادی چطور؟

حجت الاسلام روانبخش: نهضت آزادی ریشه در قبل از انقلاب دارد. فعالیت‌های نهضت آزادی به دهه 40 برمی‌گردد. به یک معنا، اعضای اولیه مجاهدین خلق، شاگردان مهندس بازرگان بودند. کتاب‌های بازرگان به ویژه «راه طی شده» روی مؤسسین سازمان اثرگذار بود. یکی از فصول این کتاب به نام «راه انبیا، راه بشر است» می‌باشد که بعدها توسط متفکرین سازمان مجاهدین خلق تبدیل به یک کتاب مستقل شد. در بخش التقاطی سازمان، تفکر بازرگان به عنوان یکی از پایه های اصلی و مبنایی قرار داشت.

نهضت آزادی قبل از پیروزی انقلاب، در مبانی التقاطی بروز و ظهور چندانی نداشت. شاید افراد خاصی که صاحب تفکر بودند - مثل شهید مطهری و علامه مصباح - آن‌ها را می‌شناختند. امام(ره) به خوبی تفکر نهضت آزدی را می‌شناخت ولیکن سایر افراد جامعه حتی نخبگان هم شناخت دقیقی از مبانی فکری نهضت آزادی نداشتند. مهندس بازرگان به عنوان فردی مذهبی و نهضت آزادی به عنوان تنها حزب اسلامی فعال قبل از انقلاب شناخته می شد. همانطور که می‌دانید بعد از انقلاب بازرگان به ریاست دولت موقت رسید و نیروهای نهضت آزدی غالبا به وزارت و صدارت رسیدند. فضای باز سیاسی به وجود آمده بعد از انقلاب باعث شد جریان التقاطی اسلامی - لیبرالیستی - ملی گرایی خودش را نشان بدهد. بعد از اینکه این جریان از قدرت کنار رفت، اعضای آن وارد فاز سیاسی - فکری شدند و حتی در جهت براندازی نظام تلاش کردند. به همین دلیل این حزب غیر قانونی اعلام شد.

به عنوان آخرین سؤال بفرمایید وجه تمایز کتاب «جریان شناسی اسلام التقاطی» نسبت به آثار مشابه در چیست؟

حجت الاسلام روانبخش: می توانم بگویم آثار مشابهی در این زمینه وجود ندارد. ما در ابتدا قصد داشتیم به صورت گسترده در این حوزه کار کنیم، به گونه‌ای که هم مبانی بحث شود، هم التقاط در حوزه ‌های اخلاق، سیاست، حقوق و ... مورد بحث قرار بگیرد. اما دیدیم با این کار، کتاب قطور می‌شود و ممکن است از حوصله خواندن خارج شود. بخشی از کتاب را به مبانی پرداختیم. بخش دیگری را به اسلام ناب محمدی به عنوان اسلام تراز اختصاص دادیم. در این بخش اسلام ناب را معرفی کردیم تا بدین وسیله بتوانیم مباحث انحرافی را تشخیص دهیم. در بخشی از کتاب، اسلام های انحرافی را با اسلام ناب مقایسه کردیم. برای اینکه کتاب طولانی نشود، به جریان شناسی اسلام التقاطی در حوزه ارزش‌های سیاسی پرداختیم. در پایان کتاب هم پیشنهاد دادیم که خوب است محققین در حوزه‌های اخلاق و حقوق و... پژوهش نمایند. شاید فرصتی حاصل شد تا در سایر حوزه‌های جریان شناسی اسلام التقاطی به پژوهش بپرادزیم.

جریان شناسی اسلام التقاطی برای توده مردم به خصوص جوانان بسیار مهم است. بعضی گروه‌های سیاسی که قدرت را در اختیار گرفتند، از جریان‌های اسلام التقاطی بودند و ثمره‌ فعالیت هایشان، عقب افتادگی کشور در زمینه‌های گوناگون بود. جریان‌های اسلام التقاطی، ظاهری اسلامی دارند ولی باطنشان لیبرالی و غربی و یا مارکسیستی است. این جریانات با توجه با جذابیت‌هایی که ایجاد می‌کنند همواره قصد فریب اقشار مردم به خصوص جوانان را دارند. ابعاد این جریانات باید برای مردم به طور واضح روشن شود تا خطراتشان خنثی گردد.

امیدوارم با کمک مجموعه مرکز اسناد انقلاب اسلامی که لطف کردند زحمت انتشار این کتاب را متحمل شدند کتاب‌های دیگری در این حوزه در اختیار مردم قرار بگیرد. در انتها مجددا از مرکز اسناد انقلاب اسلامی تشکر می‌کنم و امیدوارم این اثر در حوزه اندیشه اسلامی مفید باشد.

لازم به ذکر است علاقمندان به مطالعه این کتاب می‌توانند تا تاریخ 6 آذر ماه 1400 با مراجعه به صفحه منشورات پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی این اثر را با تخفیف 30 در صدی تهیه نمایند.

پایان