واکنش امام خمینی به هجمه نهضت آزادی علیه نظارت استصوابی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در نوروز 1363 و همزمان با شکل‌گیری فضای انتخاباتی در کشور، اعضای نهضت آزادی تلاش کردند تا چند کرسی را در مجلس شورای اسلامی تصاحب کنند اما زمانی که با نظارت استصوابی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند اقدام به هجمه علیه انتخابات، مجلس و شورای نگهبان کرده و با تحریم انتخابات مردم را به عدم شرکت در انتخابات تشویق کردند. در چنین فضایی امام خمینی با دفاع از عملکرد شورای نگهبان مردم را به حضور در انتخابات دعوت کردند. بر همین اساس با بازخوانی هجمه‌های نهضت آزادی نسبت به شورای نگهبان در سال 63، به نمونه‌ای از نظارت استصوابی این نهاد نظارتی در دوران حیات امام خمینی اشاره می شود.
***ترسیم فضای انتخاباتی دومین دوره مجلس شورای اسلامی***
با پايان يافتن دوره مجلس اول شورای اسلامی، دومين دوره انتخابات مجلس در فروردين ماه سال 1363 و در حالی برگزار شد كه كشور طی چندين سال پس از پيروزی انقلاب اسلامی دوران پرفراز و نشيبی را پشت سر گذاشته بود و كشور در حالت جنگ و در وضعيت تحريم شديد سياسی، نظامی و اقتصادی به سر می‌برد. به علاوه انتخابات اين دوره از مجلس شورای اسلامی با انتخابات دوره اول مجلس تفاوت اساسی داشت، زيرا ملاک مقبوليت افراد در اين دوره، اعتقاد به اسلام و انقلاب اسلامی و در كنار مردم قرار داشتن بود. در چنین شرایطی، بسياری از گروه‌های معاند و مخالف با آرمان‌های امام و انقلاب به روش مسلحانه روی آورده و از اين طريق در پی ارعاب مردم بودند تا آنان را از همراهی با نظام باز دارند. در این بین گروه‌های مخالفی هم بودند که يا ساز تحريم می‌زدند يا اينكه با بهانه‌هايی چون عدم آزادی از حضور در صحنه شانه خالی می‌كردند [1] و تلاش می‌کردند تا با تبلیغ فراوان، مردم را از شرکت در انتخابات باز دارند.
مهم‌ترین مسئله در نوروز سال 63 بحث انتخابات مجلس بود.
براساس آمار موجود در انتخابات دومين دوره مجلس شورای اسلامی، حدود 1584 نفر
آمادگی خود را برای كانديداتوری اعلام کردند كه از اين بين صلاحیت 1275 نفر از
داوطلبين مورد تائید هيئت‌های اجرايی و شورای نگهبان قرار گرفت. از تعداد 1275 نفر
تأييد صلاحيت شده، 115 نفر اعلام انصراف کردند.[2] در این دوره گرچه جریان‌های
معاند به شورای نگهبان برچسب عملکرد جناحی زدند اما
با توجه به شرایط حساس کشور و نیز کارنامه شورای نگهبان به راحتی می‌توان پی برد
که تمرکز این نهاد نظارتی بیشتر بر روی صلاحیت افراد بود و نه وابستگی‌های حزبی.
***تلاش نهضت آزادی برای جلوگیری از حضور مردم در انتخابات***
با شکل‌گیری فضای انتخاباتی در کشور نهضت آزادی با دبیرکلی مهدی بازرگان در جریان انتخابات مجلس دوم در مجموع شش بیانیه منتشر کرده و انتخابات را تحریم کرد. اعضای نهضت آزادی در بیانیه‌های خود با مقایسه مجلس شورای اسلامی با مجالس دوران پهلوی، به طور مکرر به مجلس حمله می‌کردند. به عنوان مثال در یکی از این بیانیه‌ها نوشته شده بود: «مجلسی داریم که در حقیقت به بازی گرفته نمی‌شود و رفته رفته شبیه به مجالس دوران گذشته می‌گردد... نه مردم در سرنوشت خود دخالت دارند و نه کسی فریادرسی پیدا می‌کند.»
با وجود اینکه نهضت آزادی در برابر رد صلاحیت كاندیداهایش انتخابات مجلس را تحریم كرد اما دعوت به تحریم انتخابات هرگز با پاسخ مثبت عمومی روبه‌رو نشد. بدین ترتیب این بخش از نیروی لیبرال به طور طبیعی آخرین پایگاه خود در قدرت سیاسی را به دست خود از دست داد. احتمالا تصور نهضت آزادی این بود كه مردم به تحریم انتخابات اقبال نشان خواهند داد اما نتیجه عكس تحلیل نهضت بود.[3] در نهایت پیامد وضع تحريم مزبور، به كنار نهاده شدن نهضت آزادی از دایره سیاست ایران بود.
اما شکست اصلی نهضت آزادی زمانی رقم خورد که با وجود اعلام تحریم انتخابات مجلس، تاریخ شاهد شركت همهجانبه مردم در این انتخابات بود. به طوری که میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس دوم، حدود ۶۵ درصد در کل کشور و 74 درصد در تهران اعلام شد و آمارهای رسمی، میزان مشارکت در این انتخابات را ۵ درصد بیش از انتخابات مجلس اول اعلام کردند.
حجت الاسلام ناطق نوری که در آن
دوران وزیر کشور بود نسبت به عمل نهضتی‌ها ابراز تاسف کرده و درمورد تحریم
انتخابات از سوی آنان گفت: «ما برای نهضت آزادی
متاسفیم که در این انتخابات شرکت نکرد. این تاسف نه بخاطر خودمان و نظاممان است
بلکه این تاسف به خاطر این است که آن‌ها با ادعای داشتن تجربه، دارند خود را از
ملت جدا می‌کنند.»[4]
***برخورد امام خمینی با نهضت آزادی***
پی نوشت ها:
1-عباس آقایی جیرهنده و رضا بسطامی، دومین دوره مجلس شورای اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 41 و 42.
