تولدِ ساواک

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «ساواک»؛ اسمی که حتما تا به حال چندین بار شنیده‌اید. این عنوان مخفف سازمان اطلاعات و امنیت کشور است که در سال 1335 و با پیشنهاد آمریکایی‌ها تاسیس شد.

در آن سال‌ها دوستان آمریکایی شاه، به او پیشنهاد تشکیل دو سازمان اطلاعات خارجی و امنیت داخلی را مانند دو سازمان سیا (سازمان اطلاعات خارجی آمریکا) و اف.بی.آی (سازمان امنیت داخلی آمریکا) دادند. این دو سازمان وظیفه کشف توطئه‌های داخلی و خارجی علیه حکومت شاه را بر عهده می‌گرفتند. اما شاه با ایجاد تنها یک سازمان موافقت کرد. هسته اولیه این سازمان در فرمانداری نظامی تهران شکل گرفت و روز 11مهر ماه 1335 خبر آن در مطبوعات به چاپ رسید. چندی بعد لایحه تشکیل نهادی که «سازمان اطلاعات و امنیت کشور» نامیده می‌شد و بعدا به اختصار «ساواک» نام گرفت توسط دولت تهیه و به مجلس سنا فرستاده شد.

در مجلس سنا عده‌ای از سناتورها به شدت با لایحه مذکور مخالفت کردند. یکی از سناتورها به نام سناتور خواجه‌نوری این قانون را ظالمانه‌ترین قانون دولت خواند. وی با اشاره به ظلم و ستم‌هایی که از سوی مأموران نظامی با استفاده از این قانون می‌تواند صورت گیرد، آن را موجب محروم شدن مردم از تمام حقوق دموکراتیک و آزادی‌ دانست. خواجه‌نوری در مخالفت با لایحه شعری را قرائت کرد که نیت اصلی رژیم را از تشکیل ساواک آشکار می‌ساخت:

شنیدم گوسفندی را بزرگی ... رهانید از دهان و چنگ گرگی

شبانگه کارد بر حلقش بمالید ... روان گوسفند از وی بنالید

که از چنگال گرگم در ربودی ... ولیکن عاقبت گرگم تو بودی

لایحه مذکور با وجود مخالفت‎‌هایی که شد در شور اول به تصویب رسید و پس از بررسی مجدد در کمیسیون شماره یک مجلس سنا در شور دوم مطرح شد. سناتور خواجه‌نوری مجددا با آن لایحه مخالفت کرده و آنرا بدتر و شدیدتر از حکومت نظامی دانست. او در ضمن سخنان خود به نکته جالبی اشاره کرد و آن اینکه لایحه مذکور از پشتیبانی قوی برخوردار است. خواجه‌نوری راست می‌گفت، چراکه شاه این قانون را دیکته کرده بود و خود نیز بی‌صبرانه منتظر تصویب آن بود. اصلا وظیفه مجلس سنا تصویب قوانین مورد نظر شاه بود. بنابراین دیگر چون ‌و چرا فایده‎‌ای نداشت. به فرض که همه سناتورها هم مخالف لایحه می‌بودند، اما باز باید قانون تصویب می‌شد و همینطور هم شد.

کسی به گفته‌های منطقی مخالفان در رد تشکیل ساواک توجهی نداشت. از این رو قانون تشکیل ساواک با اکثریت آراء به تصویب سناتورها رسید. لایحه مذکور پس از آن در مجلس شورای ملی مطرح شد و بدون هیچ‌گونه اعتراضی به تصویب رسید. به این ترتیب ساواک فعالیت خود را رسما از اوایل سال 1336 به ریاست تیمور بختیار، فرماندار نظامی تهران شروع کرد.

منبع: کتاب «ساواک»؛ موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی