شمه‌ای از خصوصیات و ویژگی‌های کوچک جنگلی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ میرزا کوچک خان جنگلی، روحانی مبارزی بود که دل در گرو ایران داشت. شجاعت، وطن‌پرستی و آزادی‌خواهی را از ویژگی‌های وی دانسته‌اند. مرحوم علی دوانی درباره ویژگی‌های میرزای جنگل می‌نویسد:
میرزا سنین اول عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در «صالح آباد» رشت، و مدرسه «جامع» به آموختن صرف و نحو و تحصیلات دینی گذرانید. چند وقتی هم در تهران در مدرسه محمودیه به همین منظور اقامت گزید و می بایست قاعدتاً با این مقدمات، یک امام جماعت و یا یک مجتهد جامع الشرایط از کار درآید، اما حوادث و رخدادهای کشور افکارش را تغییر داد و عبا و عمامه را به تفنگ و فشنگ و نارنجک مبدل ساخت.
میرزا مردی خوش‌هیکل و قوی البنیه و زاغ چشم، دارای سیمائی متبسم و بازوانی ورزیده و پیشانی باز بود. از لحاظ اجتماعی مؤدب و متواضع و خوش‌برخورد و از جنبه روحی عفیف و با عاطفه و معتقد به فرایض دینی و مؤمن به اصول اخلاقی بود.
خاطراتی که از طلاب و دوستان ایام تحصیلش شنیده شد، مؤید این معنی است که میرزا کوچک از همان روزگار قدیم دارای صفاتی عالی و اخلاقی ممتاز بوده و بین طلاب و همسالانش شاگردی با استعداد، صریح اللهجه و طرفدار عدل و حامی مظلوم به شمار می رفته است.
هر کس به دیگری تعدی میکرد یا کمترین اجحاف و بی اعتدالی روا می داشت، مشت میرزا بالای سر متعدی بلند می شد و تجاوز دانش آموزان دینی را مطلقاً به حقوق یکدیگر چه در داخل مدرسه و در خارج از آن بی کیفر نمی گذاشت.
او ورزش را دوست می داشت و هر روز تمرین می کرد. اهل هیچگونه مشروبات الکلی نبود؛ دخانیات مصرف نمی نمود؛ به تریاک و مشتقاتش لب نمی زد. مردی بود ساکت و متفکر و آرام. نطاق بود ولی آهسته و سنجیده سخن می گفت. صحبت هایش اغلب با لطیفه و مزاح توأم بود و خود نیز از مطایبات لذت می برد.
در قیافه اش جذبه‌ای بود که با هرکس روبرو می شد به ندرت اتفاق می افتاد که طرف مقابل مجذوب متانت و مسحور بیانات میرزا نگردد. در جریان جنگ که قزاقان ایرانی به اسارت درمی آمدند، با سخنانی گرم و دلنشین با آن‌ها صحبت می کرد و ضمن آشنا ساختن‌شان به حقایق امور، آنان را مفتون اخلاق و حرکات خود می ساخت.
میرزا یک ایرانی ایده‌آلیست و یک مرد مذهبی تمام عیار بود. هیچگاه واجباتش ترک نمی شد و از نماز و روزه قصور نمی کرد. در بین نماز، آیات «ومن یتوکل علی الله فهو حسبه» و«قل اللهم مالک الملک» و«لاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله» را زمزمه می نمود ...گاهی از واقعه ناگواری دلتنگ می شد، سواره به گردش می رفت یا با آهنگ «هدی» یا «رهاب» اشعار سوزناکی می خواند. علاوه بر این ویژگی‌ها، میرزا مردی شجاع و نترس بود و تا پای جان بر آرمان خویش استوار ماند. او سرانجام در 11 آذر ماه 1300 به طرز سوزناکی به شهادت رسید.
منبع: نهضت روحانیون ایران؛ جلد 2؛ حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی دوانی؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی
