پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در سال‌هاى پايانى دهه 1330شمسی، برخى از روحانيون و فضلاى حوزه علمیه قم، با توجه به برخى كاستى‌هايى كه در نظام حوزوى وجود داشت، درصدد اصلاح نظام آموزشى رايج حوزه و سامان‌دهى آن برآمدند؛ این نقطه آغاز تأسیس مدرسه حقانی بود که از اولین روزهای سال 1339 به‌طور غیررسمی کار خود را شروع کرد.
*** روایت شهید بهشتی از پایه‌گذاری مدرسه حقانی ***
آيت‌الله سید محمد حسينى بهشتى، از پيشگامان اصلاح حوزه و از پايه‌گذاران مدرسه‌ى حقانى مى‌گويد: «در سال 1339شمسی ما سخت به فكر سامان دادن به حوزه‌ى علميه‌ى قم افتاديم و مدرسين حوزه جلسات متعددى داشتند براى برنامه‌ريزى نظم حوزه و سامان‌دهى به حوزه، در دو تا از اين جلسات بنده هم شركت داشتم. كار ما در يكى از اين جلسات به ثمر رسيد و در اين جلسه آقاى ربانى شيرازى و مرحوم آقاى شهيد سعيدى و خيلى ديگر از برادران شركت داشتند، آقاى مشكينى و خيلى‌هاى ديگر و ما در يك برنامه‌اى در طول يك مدتى توانستيم يك طرح و برنامه‌ى تحصيلات علوم اسلامى در حوزه تهيه كنيم در هفده سال.»
*** توجه زعیم حوزه قم نسبت به مدرسه حقانی ***
محل اين مدرسه در واقع، مدرسه‌اى بود كه مرحوم على حقانى با همکاری مرد خيّر ديگرى و با نفقه و مباشرت خود او در حوزه‌ى علميه‌ى قم، واقع در پل آهنچى در حال تأسيس آن بود. على حقانى در جريان تأسيس اين مدرسه مورد تشويق مرحوم آيت‌الله بروجردى قرار گرفته بود. آيت‌الله بروجردى پس از ديدار از ساختمان مدرسه به على حقانى گفته بود: «من نيز در پيشرفت كار ساختمان و پيشرفت برنامه، شما را يارى خواهم كرد.»
*** روایتی مختصر از تاریخچه مدرسه حقانی ***
سید محمدرضا طباطبايى اطلاعات دقيق‌ترى از آغاز كار مدرسه و تأسيس آن ارائه مى‌كند: «بنده در سال 1343ش در آن مدرسه آغاز به كار تحصيل كردم؛ اما آن وقت شنيدم كه دو سال قبل از آن هم‌ـ يعنى سال 1341ش‌ـ مدرسه با برنامه كارش را شروع كرده است و پيش‌تر از آن هم يعنى قبل از سال 1341ش‌ـ به‌طورى كه ما مى‌شنيديم‌ـ دو سالى هم بدون برنامه بهره‌بردارى از مدرسه شروع شده بود. با اين حساب شروع بهره‌بردارى از مدرسه در يك ساختمان ناتمام و نيمه‌ساز از سال 1339ش بدون برنامه شروع شده و از سال 1341 با برنامه‌ى رسمى كارش را شروع كرده است.»
مدرسه‌اى كه به اين ترتيب تأسيس گرديد، به نام سازنده‌ى آن به «مدرسه‌ى حقانى» معروف شد. اما نام رسمى و وقف‌نامه‌ى آن «مدرسه‌ى منتظريه» است. با اين معنا و مفهوم كه اين مدرسه و افراد آن از منتظرين ظهور حضرت مهدى(عج) مى‌باشند.
*** پایه‌گذاران مدرسه حقانی چه کسانی بودند؟ ***
پايه‌گذاران مدرسه‌ى حقانى عبارتند از: آيت‌الله بهشتى، آيت‌الله قدوسى، آيت‌الله ربانى شيرازى، آيت‌الله مهدى حائرى تهرانى، آيت‌الله سید مرتضی جزائرى و حسين حقانى.
*** اهداف تشکیل مدرسه حقانی چه بود؟ ***
آيت‌الله بهشتى كه از او به عنوان «طراح و مهندس» مدرسه‌ى حقانى ياد مى‌شود، «برنامه‌ريزى نظم حوزه و سامان‌دهى» آن را، انديشه غالب اصلاح‌گران حوزه در پايان دهه‌ى 1330 مى‌داند. به باور آيت‌الله احمد جنتى ـ از اساتيد مدرسه حقانى ـ به نظم آوردن حوزه و تشكيلاتى نمودن آن و نيز ترس ازهم‌پاشیدگی حوزه و سلطه و دخالت رژيم در آن از عواملى است كه در اصلاح حوزه و تأسيس مدرسه حقانى تأثير داشت. او می‌گوید: «هدف از تأسيس مدرسه حقانى تربيت طلاب فاضل و متدين بود كه در هر پستى از پست‌هاى روحانيت (گويندگى، نويسندگى، استادى، مرجعيت و امام جماعت) بتوانند انجام وظيفه كنند. خلاصه این‌که در نظر بود، فارغ‌التحصيل مدرسه حقانى از جهات علمى، اخلاقى، سياسى و اجتماعى به درد جامعه روز بخورد...»
اما ديدگاه‌هاى ديگرى هم وجود دارد كه تأسيس مدرسه‌ى حقانى را به عنوان يك اقدام سياسى و انقلابى از سوى ياران امام مى‌داند. محمدى عراقى، على خودسيانى، معلى و جواد محدثى از اين ديدگاه به بررسى تاريخ مدرسه‌ى حقانى و انگيزه‌هاى پايه‌گذاران آن مى‌پردازند. محمدى عراقى، كه تحصيلات خود را از ساختمان نيمه‌كاره مدرسه آغاز كرده است، مى‌گويد: «ياران نزديك و شاگردان برجسته‌ى امام به فكر افتادند كه براى آينده‌ى نهضت و انقلاب كادرسازى كنند. كسانى مثل مرحوم شهيد بهشتى و مرحوم شهيد قدوسى، آيت‌الله جنتى، آيت‌الله محمدى گيلانى و آيت‌الله مصباح يزدى، اين‌ها كسانى بودند كه يك حركت اساسى را براى كادرسازى شروع كردند.»
بدون تردید احداث مدرسه حقانی علاوه بر اثرگذاری در دوره نهضت اسلامی، منشأ برکات بسیاری در سال‌های بعدی بود. طلاب این مدرسه بعد از بهمن 57، در مناصب مهم، در تثبیت انقلاب اسلامی نقش‌آفرین بودند.
منبع: کتاب تاریخ شفاهی مدرسه حقانی؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی
