مرکز اسناد انقلاب اسلامی

قیام سی تیر 1331 به رهبری آیت‌الله کاشانی بار دیگر قدرت علمای دینی و اعتماد مردم به آن‌ها را نمایان ساخت و محمد مصدق به قدرت بازگشت. در ادامه تصاویر این واقعه تاریخی از نظر می‌گذرد.

مرتضی کاشانی از فعالان نهضت ملی که به هنگام رخ‌داد قیام سی تیر در اهواز حضور داشت، خاطرات خود از آن روز را اینطور بازگو می‌کند: وقتی حادثه 30 تیر پیش آمد ما در بیمارستان راه‌آهن ساکن بودیم و اتاق داشتیم و از آنجا قیام سی تیر را زیرنظر داشتیم و کمک می‌کردیم. در این روز دولت از تانک استفاده کرد و مردمی را که به خیابان‌ها آمده بودند زیر می‌گرفتند. روز 30 تیر رفقای من در حضورم زیر تانک رفتند و کشته شدند. یکی از آنها پایش قطع شد و درگذشت و دیگری هم در فاصله پیاده‌رو و خیابان تانک از روی او رد شد.

به دنبال استعفای ناگهانی مصدق از نخست‌وزیری و روی کار آمدن قوام، فضای سیاسی کشور بار دیگر متشنج شد. مردم با رهبری آیت‌الله کاشانی دست به تظاهرات گسترده‌ای زدند و خواستار برکناری قوام‌السلطنه و بازگشت مصدق شدند. در همین زمان محمدرضا پهلوی دستور سرکوبی قیام را صادر کرد، متعاقب این دستور، آیت‌الله کاشانی ضمن هدایت قیام مردمی، پیامی خطاب به نيروهاى نظامى صادر می‌کند و مسئوليت آنان را یادآو می‌شود. در ادامه با گسترش قیام مردمی، شاه که خود را در مقابل قیام مردم ناتوان دید به واحدهاى ارتش دستور مراجعت به مراكز خود را صادر كرد. به دنبال آن خبر استعفاى قوام‌السلطنه اعلام و بازگشت مجدد مصدق به قدرت اعلام شد. به‌اين‌ترتيب، خبر پيروزى مردم و شکست شاهانه در سرتاسر ايران پيچيد.

عسکراولادی می‌گوید: ما موفق شدیم بدن­‌های مطهر شهدا را به منزل آیت‌الله کاشانی ببریم. ایشان تشریف آوردند و باز از شهدا تجلیل کردند و تشویق به مقاومت نمودند، بعد فرمودند: «شعارها چیست؟» گفته شد شعار: «مرگ بر قوام‌السلطنه، زنده باد دکتر مصدق و یا مرگ یا مصدق». فرمودند: «خودش را در شعارها هدف قرار بدهید؛ خود شاه را. تا خودش را در خطر قرار ندهید مردم را رها نمی­‌کند». بعد فرمودند: «از اینجا تقسیم بشوید؛ عده­‌ای بروید بازار، عده­‌ای بروید بهارستان و عده‌­ای بروید توپخانه، مردم را دعوت کنید که بیایند و مقاومت شدیدتر بشود، یادتان باشد خودش(شاه) را مورد حمله قرار بدهید».