مرکز اسناد انقلاب اسلامی

انگلستان که با دست‌اندرکاری نیروهای غرب‌زده داخلی موفق شده بود روحانیون را از صحنه سیاسی ایران دور کند، در سال 1299، با پرورش یک دیکتاتور، زمام امور ایران را در دست گرفت. رضاخان که زاییده سیطره اندیشه غرب‌زدگی پس از مشروطه بود، در سوم اسفند 1299 نام خود را به عنوان کودتاچی مطرح کرد و چندی بعد با کنار زدن قاجارها، بر تخت شاهی تکیه زد. طی سال‌های بعد، اختناق در ایران به اوج خود رسید. بدین‌ترتیب، در نتیجه انحراف مشروطه ، جامعه ایران نه تنها از استبداد عبور نکرده و به آزادی نرسید، بلکه وارد مرحله تازه‌ای از "استبداد سلطنتی" شد که عنصر "وابستگی" را نیز در خود داشت. نتایج انحراف مشروطه تا دهه‌های بعد نیز کشیده شد تا جایی که استبداد در اوایل دهه 40 تا مغز استخوان نفوذ کرد. در این میان تنها ظهور یک روحانی از حوزه علمیه قم می‌توانست این استبداد نهادینه شده را نابود کند و این مهم در بهمن 57 توسط حضرت امام خمینی محقق شد.

رئیس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران گفت: بعضی‌ از جریان‌هایی که در مشروطه به غرب اعتماد کردند٬ بعدا هم پشیمان شدند. من اسم نمی‌برم ولی از یکی از همین آقایان که بعدها پشیمان شد نقل است که ما فکر می‌کردیم از این طریق به آزادی و برابری و عدالت و... می‌رسیم ولی فهمیدم که نه اصلا فراماسونری دکان سیاسی انگلستان است. خوب این‌ها کسانی بودند که عمق جریان را درک نکرده بودند و به غرب اعتماد کرده بودند.

با تورقی در تاریخ می‌توان گفت ساختار مشابه شورای نگهبان در دوران مشروطه نیز از سوی شیخ فضل‌الله نوری تئوریزه شده بود. ساختاری كه در آن دوران به عنوان اصل تراز معروف بود و برای فقها و علمای دین وظیفه "نظارت" تعریف شده بود. بر همین اساس نیز علما و روحانیون با طرح نظریات نوین كه از فقه سیاسی شیعه نشأت می‌گرفت به مقابله با مشروطه ‌خواهان غربگرا پرداختند. به عبارتی وقتی غربگرایان تحصن در سفارت انگلیس را راه رسیدن به مشروطه می‌دانستند، شیخ فضل‌الله نوری با طرح نظریه مشروطه مشروعه خواستار نظارت علما بر قانون اساسی و مجلس شد.

پس از آنكه نقش مخرب سفارت انگلیس در فتنه 88 كشف شد، تعطیلی این سفارت مورد تائید مقامات كشور واقع شد. اما علاوه بر قضایای 88 نمونه‌های متعددی از دخالت سفارت انگلیس در امور ایران وجود دارد. آنچنان كه از شواهد تاریخی برمی‌آید، همواره سفارت انگلیس ابتدا خود را طرفدار مردم ایران معرفی كرده و با فریب افراد بی‌بصیرت دستیابی به اهداف استعمارگرانه خود را دنبال ‌كرده است. با وجود این پیشینه، امروزه در محافل داخلی ایران، خبرهایی از بازگشایی مجدد این سفارت به گوش می‌رسد. این نوشتار به دنبال آن است تا با بازخوانی پیشینه سفارت بریتانیا در ایران، عواقب بازگشایی این سفارت را بررسی كند.