مرکز اسناد انقلاب اسلامی

قیام خونین مردم در  ۱۵ خرداد سال 1342، نقطه عطفی در مبارزات ملت ایران بود که آینده نهضت را تحت تأثیر قرار داد. این قیام به مبارزات نمایشی، پارلمانتاریستی و سرگرم کننده پایان داد؛ شکافی عمیق میان مردم و شاه پدید آورد و راه نوین رویارویی و مبارزه ریشه‌ای با رژیم ستمشاهی را هموار کرد. نقش‌آفرینان قیام مقدس ۱۵ خرداد با فریاد «مرگ بر شاه»، «ما شاه نمی‌خواهیم»، «مرگ بر این دیکاتور»، «دیکتاتور برو گمشو» و... نخستین گامها را در راه براندازی رژیم شاهی و رویارویی با دشمن اصلی برداشتند، حماسه‌آفرینان 15 خرداد هرگونه گفتگوی پنهانی و کنار آمدن با دشمن را خیانت به آرمانهای اسلامی می‌دانستند، مقابله با تز جدایی دین از سیاست، فروپاشی دیوار سیاه رضاخانی میان حوزه و دانشگاه، مبارزه با زورمداران و جهانخوران، طرح شعار نه غربی -نه شرقی و.. از دیگر دستاوردهای قیام 15 خرداد در نهضت اسلامی بود.

  زوایای پیدا و پنهان نفت در ایران

7 خرداد 1280 اولین قرارداد مهم بهره‌برداری از معادن نفت ایران به مدت 60 سال به ویلیام ناکسی دارسی از اتباع انگلستان واگذار شد.برخی از مفاد این امتیاز در دوره رضاشاه دستخوش تغییراتی گشت. این اتفاق در سال 1933 میان دو کشور صورت گرفت و به قرارداد جدیدی با عنوان قرارداد 1933 منجر گردید. انعقاد قرارداد 1933 بزرگترین خیانتی بود که یک دولت برای حفظ منافع بیگانگان علیه مردمش مرتکب شد و قطعا می‌توان حدوث کودتای ننگین 28  مرداد و ایجاد دولت نظامی زاهدی در سال 1953 میلادی را نیز علت و دلیلی بر لغو قرارداد 1933 در فرآیند ملی شدن صنعت نفت ایران دانست که پس از آن هم پیدایش و ایجاد فضای استعماری نوین  با تشکیل کنسرسیوم نفتی انگلیسی – آمریکائی را ادامه زنجیره نوین امپریالیستی تا وقوع انقلاب اسلامی ایران  دانست.

تطهیر ناشدنی

پس از روی كار آمدن محمدرضا پهلوی، انگلیس برای نظارت هرچه بهتر به اعمال شاه و نیز هدایت وی به سمت منافع بریتانیا، عوامل خود را به روش‌های گوناگون در اطراف شاه مستقر كرد. در این دوران سفارت انگلیس نقش مهمی در دستیابی اشخاص به مقامات و مشاغل مهم داشت. پس از ملی شدن نفت، انگلیس و آمریكا به منظور كنترل اوضاع ایران به فكر تشكیل سازمان‌های اطلاعاتی افتادند، تا بتوانند منافع خود را تضمین كنند. در بحبوحه انقلاب اسلامی، شاه سفرای دولت‌های انگلیس و آمریكا را به عنوان مشاورین خود برگزید تا بتواند با راهنمایی‌های آنان در مقابل امواج توفنده انقلاب، سدی را به وجود آورد. اما نه شاه و نه اربابان آمریکایی و انگلیسی او نتوانستند در مقابل انقلاب عظیم مردم مقاومت کنند.

در تاریخ خفت‌بار سازمان مجاهدین خلق، نحوه برکشیدن مریم رجوی بسیار عجیب است. ازدواج غیرمنتظره او با مسعود رجوی، حتی اعضای سازمان را نیز در بهت و حیرت فرو برد. عجیب‌تر اینکه قبل از رسمی شدن این پیوند نامبارک، برخی از اعضای رده بالای سازمان از ارتباط غیرشرعی و غیررسمی مریم و مسعود آگاه بودند. تقریباً 8 سال بعد از وصلت مسعود و مریم رجوی، یعنی در روز 7 شهریور 1372، طبق معمول و به ناگاه اعلام شد كه شورای ملی مقاومت طی اجلاسی در بغداد، مریم رجوی را به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایران برگزیده است. كوتاه زمانی بعد مریم برای انجام «مأموریت به خاطر آزادی و حاكمیت ملی و مردمی و در راستای آزادی خلق و میهن» راهی فرانسه شد، هرچند سه سال بعد به عراق بازگشت.

ضرورت توجه به مقوله "تاریخ" در نظام آموزشی کشور

تاکید رهبر معظم انقلاب بر تدریس علوم نافع در مدارس یکی از نکات مهم و قابل تأمل بیانات ایشان در دیدار سالانه با معلمان بود. برای اینکه علم تاریخ به معنای واقعی کلمه برای نسل جدید نافع و مفید فایده باشد، باید نحوه تدریس، سرفصل‌های آموزشی و رهیافت تاریخی مولفان کتب درسی بهینه‌ و روزآمد شود. قطعا این مهم در گفت و شنود با محققان متعهد تاریخی و فرهیختگان و فعالان این عرصه قابل تحقق و دستیابی است. نسل امروزی را می‌توان با آموزش درست تاریخ و جریان‌شناسی تاریخی غنی‌سازی کرد تا با عبور از هزارتوی مشکلات آینده روشنی را در تحقق تمدن نوین اسلامی ساخته و پرداخته کنند که به فرموده امام خمینی(ره) " تاریخ روشنگر آینده است."

سازمان ملل متحد به‌عنوان یک نهاد بی‌طرف و مرجع، مسئولیت رسیدگی به موضوع بحرین را برعهده داشت و می‌بایست با مطالعاتی دقیق و عمیق، تصمیمی عادلانه و منصفانه را اتخاذ می‌کرد. سازمان ملل به جای همه‌پرسی یا رفراندوم شیوه «پله‌بیسیت» را جهت حل مسئله بحرین برگزید. هیئت اعزامی سازمان ملل هیچ‌گونه پیش‌زمینه فکری و مطالعاتی درمورد بحرین و پیوستگی تاریخی آن به خاک ایران نداشتند و حتی برای این منظور اقدام به مطالعه و تحقیق جامعی نیز نکردند. آن‌ها به شیوه «پله‌بیسیت»، نه از آحاد مردم بحرین، بلکه تنها از افراد و گروه‌های نزدیک به آل‌خلیفه و کسانی که خواهان جدایی از ایران بودند نظرخواهی کردند.

امام خمینی بر خلاف برخی از علمای معاصر خویش که از تاریخ معاصر غفلت می‌ورزیده‌اند، نسبت به تحولات تاریخ اسلام تأمل جدی روا داشته‌اند. پرداختن امام به تاریخ معاصر و ابعاد مختلف آن به گونه‌ای است که می‌توان ادعا کرد بنیاد بینش سیاسی ایشان به طور گسترده بر همین اندیشه‌ی تاریخ‌پژوهی استوار گردیده است. ایشان که مبانی فکری خود را از قرآن و احادیث گرفته‌اند، در میان معارف گوناگون بشری، برای علم تاریخ و فن تاریخ‌نگاری جایگاه شایسته و بلندی قائل‌اند و دیدگاه و باور خود را در مناسبت‌های مختلف برای مردم بازگو کرده‌اند. ایشان به نگارش صحیح و ثبت درست رویدادهای تاریخی، به ویژه انقلاب اسلامی، توجهی خاص داشتند.

بررسی اجمالی تاریخ انقلاب اسلامی گویای این نکته است که معلمان در دوران مبارزه با رژیم پهلوی از نیروهای عمده و محوری و طلایه داران نهضت بودند. از مهم‌ترین فعالیت‌های معلمان علاوه بر مبارزات سیاسی، می‌توان به مبارزه فکری و فرهنگی علیه رژیم پهلوی اشاره کرد. معلمان در این عرصه با آگاهی‌بخشی به جامعه، افشاگری علیه رژیم پهلوی و تلاش برای خلق هویت جدید فعالیت‌های خود را به انجام رسانیدند.

بازداشت، شکنجه و زندانی کردن کودکان بی‌گناه فلسطینی بخشی از برنامه‌های رژیم کودک‌کش صیهونیستی است. سه اهرم اصلی شبک (آژانس امنیتی اسرائیل)، پلیس و اطلاعات ارتش برای بازجویی از بازداشت شدگان کودک فلسطنیی در اسرائیل مشغول به کار هستند. تمام کودکان تقریباً بدون استثنا در معرض یک یا چند مورد از شکنجه­‌هایی مثل؛ ضرب و شتم، محرومیت از غذا و نوشیدنی، قرار دادن بازداشتی در معرض دما­ی غیر­قابل تحمل، عدم دسترسی به سرویس بهداشتی، محرومیت از خواب و ... قرار گرفته‌اند. شکنجه‌­هایی را که کودکان فلسطینی متحمل می­‌شوند باید در چارچوب شکنجه­‌های دولتی در نظر گرفت. انجام این روش‌­های شکنجه، یک تصمیم آگاهانه از سوی رژیم صهیونیستی است، تصمیمی که در راستای استراتژی کلی آنها برای تضعیف هرگونه مقاومت حقیقی یا بالقوه در مقابل اشغال‌گری اتخاذ شده است.

روز چهارم اردیبهشت سال ۱۳۰۵ خورشیدی رضاخان پهلوی در تهران تاجگذاری کرد. این رویداد ۵ سال و ۲ ماه پس از وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و در شرایطی برگزار شد که رضاخان با اتکای به اراده انگلیسی‌ها و سرکوب تمامی کانون‌های مقاومت در کشور توانسته بود زمینه لازم برای آغاز پادشاهی خود را فراهم سازد. تاجگذاری بسیار پرطمطراق بود و در آن مراسم رضاشاه درباره تقویت اسلام، انجام اصلاحات، پیشبرد فرهنگ و بهداشت و بهبود کشاورزی و جز اینها، مردم فریبانه سخن گفت و همانگونه که انتظار می رفت، هیچ یک از اینها انجام نگرفت و سخنانی پوچ بر جای ماند.

بامداد نوزدهم رمضان سال 40 ق امیرمؤمنان (ع) به منظور ادای نماز صبح وارد مسجد کوفه شد و به محراب رفت. در رکعت اول، پس از رکوع، آنگاه که سر از سجده نخست برداشت، عبدالرحمن ابن ملجم مرادی، با شمشیر آغشته به سمّ ضربه‌ای به سر مبارک ایشان زد. دو روز بعد و در شب جمعه ۲۱ رمضان حضرت به شهادت رسیدند. بنا به سفارش آن حضرت پیکر پاکش را شبانه و مخفیانه به خارج شهر منتقل کردند.درسال 135ق، یعنی 95 سال پس از شهادت امام علی (ع)، امام صادق (ع)، به روزگار منصور عباسی، برای اولین مرتبه مكان قبر امیرالمؤمنین (ع) را نمایان کرد.

در کاربست مقوله  مشروعیت برای تبیین روابط سلطه در رژیم اقتدارگری پهلوی، همایون کاتوزیان با طرح نظریه «استبداد ایرانی» بر این عقیده است که دولت پهلوی، فاقد مبنای مردمی بوده، «مارک گازیوروفسکی» نیز بر آن است که رژیم پهلوی فاقد معیار‌های مردمی مشروعیت بوده و توانایی آن در باقی ماندن بر سر قدرت، متکی به کمک خارجی بوده است.  دسته‌ای دیگر از نویسندگان بر پایه تحلیل «ماکس وبر» در مورد رژیم‌های «پیرسالار» یا «پدر سالار»، مشکلات مشروعیتی رژیم پهلوی را ناشی از ساخت و بافت روابط قدرت در درون آن می‌دانند که مشارکت ناپذیر است. این دسته از نویسندگان، روابط سلطه موجود در رژیم پهلوی را ادامه همان قدرت پیشین می‌دانند.

آرش نصیری زرقانی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایالات متحده با وجود وقایعی مانند گروگانگیری در تهران، همچنان در تلاش بود تا ایران را برای اردوگاه خود حفظ کند و با وجود استقرار حکومت جدید، راهی برای مذاکره با ایران پیدا کند اما در این امر موفق نبود. به همین منظور و برای جلوگیری از نفوذ جریان انقلاب اسلامی در سایر کشورهای مسلمان نوار ریملند، آمریکا قطع ارتباط رسمی با ایران را اعلام کرد و تحریم‌های سیاسی و اقتصادی را برای انزوای هرچه بیشتر ایران در نظر گرفت.

فروردین ۱۳۳۶ سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، فعالیت‌های جاسوسی و امنیتی خود را آغاز کرد. بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه برای گرفتن اعتراف و زندان‌های طولانی و بدون حکم دادگاه، از روش‌های معمول و متداول ساواک به شمار می‌آمد. روش ساواک مبتنی بر ارعاب بود، بازداشت‌های جمعی برای ساواک یک کار عادی به شمار می‌آمد و این تصور در اذهان عمومی نقش بسته بود که ساواک در تمام شئون زندگی مردم، از سازمان‌های دولتی و دانشگاه‌ها گرفته تا مؤسسات خصوصی و کارخانه‌ها و احزاب سیاسی و سازمان‌های دانشجویی در خارج از کشور نفوذ کرده و در همه جا حاضر و ناظر بود.

دکتر رشید جعفرپور

به لحاظ ساختاری، جمهوری اسلامی ایران براساس قانون اساسی، هم از منظر جمهوریت آن و هم از منظر اسلامیت آن، خواهان مشاركت سیاسی مردم در عرصه‌های مختلف است و تا حدودی آن را تكلیفِ مردم می‌داند. بنابر این به لحاظ ساختاری، جمهوری اسلامی متكی بر آرای مردم است و مهم‌ترین اركان این حكومت از رهبری گرفته تا پایین‌ترین سطح تصمیم‌گیری در سطح روستاها به انتخاب مردم واگذار شده است. علاوه بر ساختار حاكمیت در جمهوری اسلامی، عملكرد نظام نیز نشان می‌دهد كه جریان مشاركت سیاسی به سمتی پیش می‌رود كه رو به گسترش و آگاهانه‌شدن است.

در اواسط دهه پنجاه و با اوج‌گیری ناسیونالیسم باستان‌گرایانه پهلوی، تقویم کشور اساساً دگرگون شد به این صورت که مبدأ آن به‌کلی تغییر کرد و آغاز تاجگذاری کوروش هخامنشی سرآغاز این گاهشماری قرار گرفت. این امر واکنش‌های گسترده‌ای را از سوی گروه‌های مختلف و اقشار گوناگون جامعه به دنبال داشت؛ روحانیون مهم‌ترین طیف مخالف تغییر مبدأ بودند چراکه این اقدام را ضداسلامی می‌دانستند و بیش از سایر اقشار به اندیشه‌های ضددینی و گرایشات افراطی حکومت به ایران باستان و ناسیونالیسم اغراق‌آمیز آن پی برده بودند. این موضوع در پیشبرد روند انقلاب و فروپاشی سلطنت پهلوی تأثیراتی بر جای نهاد.

در پاسداشت شهدای مسجد پیشاور

شیعیان پاکستان همواره و در مناسبت‌های مختلف همراهی و همدلی خود را با مردم ایران در عرصه‌های مختلف نشان داده‌اند. آن‌ها در دوران مبارزه ملت ایران علیه رژیم ستم‌شاهی، همگام با مردم ایران، ضمن انتشار افکار انقلابی امام در قالب توزیع اعلامیه، مردم آن سرزمین را نسبت به جنایت‌های رژیم شاه آگاه می‌کردند. با پیروزی انقلاب اسلامی، ارتباط شیعیان پاکستان با نظام نوپای اسلامی بیشتر شد و علاقه و ارادت آنان به امام نیز فزونی یافت. در این زمان ترویج خط امام از مهم‌ترین مجاهدت‌های شیعیان پاکستان بود؛ همچنین با شروع جنگ تحمیلی، آنها با جمع‌آوری و ارسال کمک‌های مردمی، همراهی خود را با ملت ایران ثابت کردند.

در اسفند 1353 شاه تصمیم گرفت بساط نظامی تک‌حزبی را بنا کند. وی همگان را موظف نمود که یا عضو حزب رستاخیز شوند یا از ایران بروند. برپایی این حزب و واداشتن مردم به عضویت در آن، علاوه بر مخالفت بسیاری از سیاستمداران و صاحب‌نظران، مخالفت قاطع امام‌خمینی را در پی داشت. پیرو این مخالفت صریح، در شهرستان‌های مختلف علیه این برنامه، اعلامیه‌هایی توزیع شد. اطلاعات شهربانی مازندران در تاریخ 1353/12/23، به ساواک استان گزارش می‌دهد که روی یکی از دیوارهای توالت مسجد جامع شعارهای «حزب رستاخیز یعنی خفقان، مرگ بر شاه خائن، تنها راه رهایی از بند استعمار قیام مسلحانه بر ضد آمریکا و نوکرش شاه خائن است» نقش بسته است.

دکتر جواد منصوری

امام خمینی پس از سال‌ها دوری از شهر قم، در 10 اسفند 1357 به این شهر عزیمت نمودند. ورود امام به قم شایعاتی مبنی بر کناره‌گیری ایشان از عرصه‌ سیاست را مطرح کرد. علی‌رغم این تحلیل، حضرت امام در مدت اقامت خود در قم، نه تنها از عرصه‌ سیاست کنار نرفتند، بلکه بسیاری از اقدامات و تصمیمات سیاسی مهم کشور در این دوره توسط ایشان گرفته ‌شد. بسترسازی برای تأسیس نظام جمهوری اسلامی با برگزاری همه‌پرسی12 فروردین 1358، حکم تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی، بررسی و تصویب قانون اساسی کشور، فرمان تأسیس کمیته‌ امداد و .... همچنین برپایی بیش از هزار جلسه با مسئولان کشور، صدور احکام بسیار در کنار مصاحبه‌های متعدد با رسانه‌های داخلی و خارجی نمونه‌هایی از هدایت و رهبری نظام نوپای اسلامی توسط ایشان است.

تطهیرناشدنی

در دوره‌ پهلوی دوم هنر سطحی و بی‌اصالت مورد توجه حاکمیت قرار داشت. رژیم تلاش می‌کرد از مسائل هنری به عنوان ابزار تبلیغی و تفریحی صِرف استفاده کند؛ در حالی که هیچ اهمیت و ارزشی برای فرهنگ و هنر ایرانی قائل نبود. شاه تمایل زیادی به فرهنگ و هنر آمریکایی داشت. اشرف هم از فرهنگ ایرانی به شدت دلگیر بود و علاقه‌ی بیشتری به فرهنگ غربی داشت. اما قوی‌ترین نمایندگی جریان غربگرایی در ایران، به خصوص در عرصه‌ فرهنگ و هنر، بر عهده‌ فرح بود. با این حال هنر مورد توجه دربار پهلوی دوم شامل رقاصی، خوانندگی و مطربی آن هم از نوع کافه‌ای و کاباره‌ای آن بود که در بین طبقه‌ی حاکمه‌ی رژیم نیز به شدت رواج داشت.