توضیحات و مشخصات
انقلاب اسلامی مرهون زحمات مبارزان نستوهی است كه برای برپایی حكومت اسلامی به تبعیت از رهبر كبیر فرزانه، حضرت امام (ره) در این راه از هیچ كوششی فروگذار نكردند. بی‌گمان شناخت این رهبران و چهره‌ها و تبیین نقش و جایگاه آنان گامی بزرگ در شناخت و تبیین ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ملت ایران است. آیت‌الله سید محمود طالقانی از جمله‌ی این مبارزان است كه چندین دهه با روش‌های سیاسی ـ فرهنگی با حكومت پهلوی به مبارزه پرداخت. با طلوع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، ایشان نیز به عرصه‌ی مبارزه گام نهاد و در پایگاه مبارزاتی خویش (مسجد هدایت تهران) با سخنرانی‌های افشاگرانه‌ای در مقابل سیاست‌های ضد اسلامی و غیر قانونی رژیم ایستاد و ترفندهای آن را بر ملا كرد. رژیم كه تاب تحمل افشاگری‌ها را نداشت بارها ایشان را دستگیر و روانه‌ی زندان و حتی در مقطعی تبعید كرد، اما هر بار فشار افكار عمومی داخل و خارج كشور موجب آزادی ایشان می‌شد. با اوج‌گیری مبارزات ملت ایران در سال‌های 1357 آیت‌الله طالقانی پس از آزادی از آخرین زندان، در كنار بزرگانی چون آیت‌الله دكتر بهشتی و استاد مطهری نقش مهمی در سازماندهی و هدایت تظاهرات مردم نقش بزرگی ایفا كردند كه اوج این فعالیت‌ها راهپیمایی بزرگ تاسوعا و عاشورای سال 1357 است. ریاست شورای انقلاب،كمك به حل غائله‌ی كردستان و تركمن‌صحرا ، اقامه نماز جمعه، حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی، پیشنهاد تشكیل شوراها از مهم‌ترین فعالیت‌های ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌باشد. بدون شك طالقانی در جریان نهضت اسلامی ـ آزادی خواهی مردم ایران در عرصه‌ی مل چراغ راه نسل كنونی و آینده است. شخصیت عرفانی و متعالی ایشان باعث گردیده كه پس از فراقش آثار متنوعی درباره‌ی حیات سیاسی و اجتماعی او به رشته تحریر در آید و نویسندگان و اندیشمندان سعی كرده‌اند با تكیه بر مدارك موجود، تصویر یروشن از زندگی ایشان ارائه دهند. به طور كلی آثاری كه درباره آیت‌الله طالقانی به رشته‌ی تحریر در آمده و چاپ و منتشر شده است به چهار دسته تقسیم می‌شود: دسته اول، شامل مجموعه مقالات و كتبی است كه صرفا به زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله طالقانی بدون شك بر اسناد موجود پرداخته‌اند. این دسته از آثار اغلب در سال‌های پس از 1358 ش به رشته‌ی تحریر در آمده‌اند. دسته‌ی دوم، آثار موجود درباره‌ی طالقانی، مقالات و كتبی است كه بیشتر به اندیشه‌های طالقانی اشاره كرده‌اند. این دسته از آثار از سال 1376 به این سوی تعداد بیشتری را در بر‌می‌گیرد، و به لحاظ محتوایی نیز مفید و قابل توجه است. دسته‌ی سوم، آثار منتشره درباره‌ی طالقانی، مجموعه سخنرانی‌های ایشان است. این دسته از آثار اگرچه توضیحات كمتری درباره‌ی حیات سیاسی واجتماعی طالقانی ارائه كرده‌اند، ولی از آنجا كه مجموعه‌ای از سخنرانی‌هایش ایشان را در یك جا گرد آورده‌اند، مفید و سودبخش هستند. آخرین نمونه از این گونه آثار كتاب مناره‌ای در كویر است. دسته‌ی چهارم آثار مربوط به زندگی و فعالیت سیاسی و مبارزات طالقانی، اسناد منتشره سازمان‌ها یا نهادهای مختلف است كه آخرین نمونه آن مجموعه اسناد سه جلدی مركز بررسی اسناد تاریخی است. اثر حاضر در واقع تلفیقی از آثار چهارگانه مذكور است و مؤلف در تدوین آن دستیابی به اهداف زیر را دنبال كرده است: شخصیت‌شناسی سیاسی آیت‌الله طالقانی و جایگاه وی در متن رویدادهای انقلابی، بازیابی كلی اندیشه‌های سیاسی و اقتصادی طالقانی بر بنیان آثار موجود، معرفی و تدوین اسناد منتشر نشده درباره‌ی طالقانی، جایگاه طالقانی در نهضت امام خمینی. بخش اول كتاب حاضر كه با عنوان «مدخل پژوهشی» بر مجموعه اسناد آیت‌الله طالقانی نگارش یافته، شیوه‌ی توصیف و تحلیل رویدادها با رعایت سیر تاریخی در محدوده زمانی سال‌های 1386 تا 1358 تولد تا وفات را در بر دارد و پایه‌ی اطلاعات گرد‌اوری شده از منابع و مآخذ شامل كتاب‌ها مجموعه سخنرانی‌ها و اسناد است. درباره‌ی سابقه پژوهش در خصوص این موضع باید گفت اگر چه درباره‌ی زندگی سیاسی ایشان آثار و اسناد متنوعی منتشر شده است، ولی اسناد گردآوری شده در مجموعه حاضر كاملا متفاوت از دیگر اسناد منتشر شده در این زمینه است و برای اولین بار است كه اسناد شهربانی درباره‌ی ایشان منتشر می‌شود. مدخل پژوهشی كه بخش اول این اثر است، شامل سه فصل است: در فصل اول اشاره‌ای گذرا به تولد،وضعیت خانوادگی و تحصیلات طالقانی شده است. فصل دوم به سه قسمت عمده تقسیم شده است: در قسمت اول این فصل به آغاز مبارزه‌ی سیاسی طالقانی از شهریور 1320 تا تشكیل نهضت آزادی ایران اختصاص یافته و مباحث عمده‌ای نظیر وقایع آذربایجان، ملی شدن صنعت نفت و نقش تعلیمی طالقانی را در رادیو و مسجد هدایت مطرح كرده است. قسمت دوم فصل دوم، فعالیت‌های سیاسی آیت‌آلله طالقانی از تشكیل نهضت آزادی تا پیروزی انقلاب را در بر می‌گیرد. در این قسمت به نقش برجسته‌ی آیت‌الله طالقانی در رویدادهای انقلابی نظیر انقلاب سفید و قیام 15 خرداد اشاره شده است كه سرانجام همین فعالیت‌های مبارزاتی او منجر به تبعید وی به زابل و بافت شد. قسمت سوم از فصل دوم به فعالیت های سیاسی آیت‌الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اختصاص دارد. در این قسمت به نقش مدیریتی طالقانی در حوادث پس از انقلاب به خصوص مسئله‌ی كردستان، شورای انقلاب و نمایندگی ایشان در مجلس خبرگان اشاره شده است. بخش دوم، مجموعه‌ای از اسناد را در بر دارد كه شامل فهرست موضوعی اسناد و متن اسناد است. این مجموعه از اسناد مهم‌ترین سندهایی است كه در پرونده‌ی وی با ترتیب زمانی جمع‌اوری شده است. در جاهایی كه اسناد نیاز به بازنویسی داشت همراه با گردآوری اسناد بازنویسی نیز شده است. این اسناد به لحاظ طبقاتی در زمره‌ی اسناد سری و محرمانه‌ی شهربانی و عمدتا مربوط به سال‌های 1340 تا 1350 ش است كه در رژیم گذشته، معدود افرادی به اطلاعات این اسناد دسترسی داشته‌اند. انتشار اسناد مذكور به منزله‌ی منابع دست اول، اطلاعات مفیدی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. اسناد «طالقانی به روایت اسناد» مجموعه‌ای از پرونده‌های مختلف است كه از آرشیو مركز اسناد انقلاب اسلامی و سازمان اسناد و كتابخانه ملی گردآوری شده است. اهمیت این اسناد از آن جهت است كه برای اولین بار منتشر می‌شود، و به لحاظ محتوا و مضامین و موضوع از اسناد منتشر شده درباره‌ی طالقانی ، به خصوص مجموعه‌ی سه جلدی اسناد ساواك، گردآوری شده توسط مركز بررسی اسناد تاریخی متفاوت است و می‌تواند مكمل آنها شود. در واقع مؤلف با بررسی موردی اسناد منتشر شده درباره‌ی طالقانی سعی كرده از آوردن اسناد تكراری خودداری كند و تا حد امكان اثری بدیع ارائه دهد.
- نویسنده: سلیمان حیدری
- ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- تاریخ انتشار: ۱۳۸۶
- چاپ جاری: اول
- شمارگان: ۲۰۰۰
- شابک: ۱-۲۴۰-۴۱۹-۹۶۴-۹۷۸